सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र जनताको शासन व्यवस्था हो, जहाँ आफ्नो निम्ति आफैले कसैको आदेशमा होइन, आफ्नै स्वविवेकले स्वायत्तता र स्वशासनको निम्ति कानुन बनाएर मुलुकको समृद्धि र जनताको जीवनस्तरमा उन्नति प्रगति गर्ने कल्याणकारी व्यवस्था हो । के ...
विचार
विचार( परराष्ट्रमन्त्रीका सय दिनः कूटनीतिक सक्रियता, सम्बन्ध विस्तारमा जोड
परराष्ट्रमन्त्रीको क्षमता र योग्यताको मापन उसको ‘इङ्गेजमेन्ट’ अर्थात द्विपक्षीय या बहुपक्षीय भेटवार्ता र राष्ट्रिय ‘एजेन्डा’सहितका अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणहरुमा गर्ने गरिन्छ । यसलाई कुनै पनि देशको परराष्ट्रमन्त्रीको कूटनीतिक सक्रियता पनि भनिन्...
दैवी प्रकोपले पुनः सिकाएको पाठ र आगामी बाटो
केही वर्षदेखि नेपालमा बाढीको प्रकोपले बहुक्षेत्रीय अकल्पनीय क्षति पुर्याउन थालेको छ । धेरै जिल्लाका सयौँ गाउँ बाढीमा पुरिएका छन् । पानीको आपूर्तिमा व्यवधान आएको छ र जति आपूर्ति भएका छन् ती प्रदूषित छन् । अब विशेष गरेर डेङ्गु र हैजाका बिराम...
तामाङ समुदायमा किन स्वीकारिन्छ मामा-फुपूका छोराछोरीसँग बिहे ?
प्राचीनकालदेखि तामाङ समाजले आफ्नो सामाजिक सम्बन्ध र राजनीतिक सङ्गठन व्यवस्थित गर्न सामूहिक विधि र नियम निर्माण गरेका थिए। यी विधि, नियम र कानुनका आफ्नै मौलिक विशेषता छन्। यिनै विधि र कानुनले तामाङ जस्तो ठूलो जनसङ्ख्या भएको समाजलाई सशक्त र ए...
नेपालमा प्रचलित लिपिहरू
मानिसले आफ्नो मनको भाव, विचार वा अनुभूति (क) बोलेर (ख) लेखेर र (ग) सङ्केतद्वारा व्यक्त गर्दछ। अनि, भाषालाई लेखेर व्यक्त गर्ने माध्यम हो- लेख्य चिन्ह। लेख्य चिन्हलाई ‘लेखिम’, ‘लेखन प्रणाली’ र ‘लिपि’ पनि भनिन्छ। आजभन्दा ६ हजार वर्ष अगाडिदे...
विचारः लोकसंस्कृतिको अभिन्न अङ्ग इन्द्रजात्रा
संसारका मोहनजोदाडो, हरप्पा, सिन्धु, गङ्गा, रोम आदि सभ्यता नदीकै किनारामा विकास भएका छन् । हाम्रो देशमा पनि गण्डकी, कोसी, कर्णालीलगायत कैयौँ सभ्यता नदीका किनारमा भएका छन् । बागमती सभ्यता नदीका किनारमा विकास भएको हाम्रो प्रमुख सभ्यता हो । सभ्...
तामाङ समुदायमा लैङ्गिकता
१. विषयप्रवेश तामाङ जातिबोधक शब्द हो । जुन शब्दले नेपाली भूमिमा खासगरी काठमाडौं उपत्यकाको आसपासका जिल्ला र पूर्वी नेपालको पहाडी जिल्लाहरूमा प्राचीन कालदेखि बसोबास गर्दै आइरहेको एक जाति विशेषलाई बुझाउँछ (प्रयोगात्मक नेपाली शब्दकोशः २०६१)...
विष्णु माझी र तीजका तरङ्गहरू
नेपाली महिलाको विशेष पर्व तीज माइतीघरको नियास्रो तुष्टि, व्रत साधना, स्वादिलो खानपान, नाचगान, पञ्चमी स्नान र परिशुद्धताको समष्टिगत उत्सव हो । महिलाले आफ्ना खुसी र बेदना गीतमार्फत अभिव्यक्त गर्न किञ्चित नहिचकिचाउने अवसर भएकाले तीजको मुख्य वि...
महिलाप्रधान पर्व तीज किन मनाउने ?
हरितालिका तीज ढोकैमा आएको छ । तीजको रौनकले गाउँदेखि बजारसम्म एक तमासको बनेको छ । घरघरमा तीजका भाका घन्किएका छन् । रेडियो, टिभीमा अरु गीतको स्थान तीज गीतले लिएका छन् । सामाजिक सञ्जाल फेसबुक, ट्वीटर र टिकटकहरू तीजमय भएका छन् । कसैले दर खाएका,...
संसदप्रतिको आस्था र नागरिक समाजको खबरदारी
प्रजातन्त्र या लोकतन्त्रलाई आफ्नै तरिकाले परिभाषित गर्ने र व्याख्या गर्ने परम्परा विकास भएको छ । परिभाषा या व्याख्या जसरी जसले तयार गरे पनि प्रजातन्त्रका हुनै पर्ने तत्वहरु हुन्–व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको संवैधानिक रुपमा नै प्रत्याभूति, बहुलवा...
विकास कुनै शासकको चाहनाले होइन, जनताको आवश्यकताले हुनुपर्छ
समाजको भौतिक विकास बिना समाजवाद प्रवेश असम्भव भन्ने नाराकासाथ जनताको बहुदलीय जनवादलाई मार्ग निर्देशक सिद्धान्त मान्ने नेकपा एमाले नेतृत्वको सरकारले पहिलो पटकको सरकार प्रवेश बाहेक विगतदेखि अहिलेसम्म जनपक्षीय विकास निर्माणलाई बेवास्ता गर्दै आ...
लुतो फ्याक्ने पर्वः हराउँदै गएको चलन
बाह्रै महिनामा विविध पर्व तथा उत्सव मनाई रमाउने नेपाली समाजको विशेषता नै हो । यस्ता रीतिरिवाजले नेपालको आफ्नै संस्कृतिको पहिचान र गरिमा बढाएका छन् । नेपालीहरूले श्रावण महिनालाई अत्यन्तै पवित्र महिनाका रूपमा लिने गरेका छन्, यस्ता अनेकौँ दृष्...
महामारीले ल्याउने विश्व सङ्कट
महामारी भनेको एउटा रोग वा सङ्क्रमण हो, जसले विश्वव्यापीस्तरमा वा ठूलो भौगोलिक क्षेत्रमा तीव्ररूपमा फैलिन्छ र धेरै सङ्ख्यामा मानिसलाई प्रभावित पार्छ । यसमा सामान्यतया नयाँ सङ्क्रामक रोग समावेश हुन्छन्, जसमा मानिससँग सङ्क्रमणसँग लड्ने प्रतिरक...
गिरिजाप्रसाद युगान्तकारी परिवर्तनका नायक
नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनका साहसी तथा कर्मयोगी नेता गिरिजाप्रसाद कोइरालाको राजनीतिक जीवन धेरै सन्दर्भ र घटनाले भरिएका छन् । वास्तवमा साहस र अठोटको पर्याय नै उनको राजनीतिक जीवन बनेको छ । नेता त्यो हो, जसले बाटो पहिल्याउँछ, पहिल्याएको बाटो...
गणतन्त्रका उपलब्धि : पूर्वाधार विकासमा फड्को
मुलुकले लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था अङ्गीकार गरेसँगै विकास–निर्माणका गतिविधिले पनि क्रमशः गति लिएका छन् । शिक्षा, स्वास्थ्य, सडक, खानेपानी, सिँचाइलगायत आधारभूत भौतिक पूर्वाधार निर्माणलाई सरकारले पहिलो प्राथमिकतामा राखेर तदनुरुप काम गर्दै आएक...
गणतन्त्र जनताले सुखद अनुभूति गर्नपाउने अवस्था बन्नुपर्छ
नेपालमा गणतन्त्र आउनुमा लामो समय सत्ताको बागडोर सम्हालेको राजतन्त्र नै जिम्मेवार छ । यसको निरङ्कुश र अलोकतान्त्रिक चरित्रको कारण गणतन्त्र आउन सहज भएको हो । नेपाली कांग्रेसले शुरुदेखि नै संवैधानिक राजतन्त्र र लोकतन्त्रलाई नै आफ्नो सैद्धान्ति...
तामाङ सङ्घ संस्थाको इतिहास
हालै अमेरिकाको क्यालिफोर्निया राज्यमा रहेको तामाङ कोअप्रेसन सोसाइटी अफ् क्यालिफोर्नियाले सानफ्रान्सिस्कोको बे एरियामा एउटा भवन सहितको ८ रोपनी (एक एकड) जग्गा किनेर ‘तामाङ सांस्कृतिक भवन’ स्थापना गरेको समाचार (अप्रिल १०, २०२४) सार्वजनिक भएको ...
नेपालमा प्रचलित लिपिहरू
मनको भाव, विचार वा अनुभूति व्यक्त गर्ने माध्यम हो- भाषा । भाषा मानव जातिले विकास गरेको बेजोडको सम्पदा हो । अन्य जीवजन्तुभन्दा मानिस फरक हुनुको प्रमूख आधार पनि भाषा नै हो । मानिसले (क) बोलेर, (ख) लेखेर र (ग) सङ्केत वा सङ्केत चिन्हद्वारा आ...
लैङ्गिक र समावेशी बजेटको खोजी
अहिले वैशाख महिना चलिरहेको छ । नेपालको संविधान २०७२ ले आगामी वर्षका लागि जेठ १५ भित्र सङ्घ, असार १ गतेभित्र प्रदेश र असार १० गतेभित्र स्थानीय तहको बजेट ल्याइसक्नुपर्ने मादण्ड तोकेको छ । त्यही मापदण्डअनुसार तीन तहकै सरकारले आउँदो आर्थिक वर्ष...
ऐतिहासिक दिन हो- बैसाख २४ गते
आज बैसाख २४ गते । मातृभाषाको सन्दर्भमा ऐतिहासिक महत्त्वको दिन । मातृभाषीहरू र देशका सच्चा नागरिकहरूले सदा स्मरण गर्नु पर्ने दिन । आजकै दिनदेखि बागमती प्रदेशमा नेपाली भाषाका अतिरिक्त तामाङ भाषा र नेपाल भाषा (नेवाः भाषा) पनि सरकारी कामकाजक...
सूचना प्रविधि क्षेत्रका प्रगति र चुनौती
नेपाल सरकारले हरेक वर्ष मे २ लाई राष्ट्रिय सूचना सञ्चार प्रविधि दिवसका रूपमा मनाउँदै आइरहेको छ । यस वर्ष राष्ट्रिय सूचना तथा सञ्चार प्रविधि दिवसको सातौँ संस्करण ‘समृद्ध नेपालको आधार: सूचना प्रविधि र सञ्चार’ भन्ने नाराका साथ मनाइदैँछ । सूचना...
आर्थिक समृद्धिको नवीन आधार सूचना प्रविधिको विस्तार
सरकारले सूचना तथा सञ्चार प्रविधि क्षेत्रको विकासलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेको छ । सरकारको कूल पुँजीगत बजेटको न्यूनतम एक प्रतिशत रकम अनुसन्धान, नवप्रवर्तन र आविष्कारमा खर्च गर्ने नीति लिएको छ । सूचना तथा सञ्चार प्रविधि हरेक मानिसको आधारभूत आव...
लगानी सम्मेलनको सन्देश
नेपालले लगानी सम्मेलनको आयोजना गरेको होटल सोल्टीको मञ्चमा आइतबार प्रमुख अतिथिका रुपमा उपस्थित हुनुहुन्थ्यो प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र उहाँसँगै बस्नुभएको थियो संसद्मा प्रमुख प्रतिपक्षी दलका नेता कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा ...
गर्मीयाममा कस्तो पेयपदार्थ पिउने ?
गर्मीयाम सुरु भएसँगै तीर्खा मेट्नका लागि विभिन्न चिसो पेय पदार्थ (कोल्डडिङ्क्स)को खपत बढ्ने गर्दछ । अहिले धेरै मानिसहरु स्वस्थकर तथा पोषिला स्थानीय पेय पदार्थको सट्टा बजारिया पेय पदार्थको स्वादमा लट्ठ पारिरहेका छन् । मानिसहरुले दूध, दहीजस्त...
समस्याग्रस्त नेपालीे कम्युनिष्ट आन्दोलन
पुष्पलालको नेतृत्वमा शुरु भएको नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनले ७५ वर्षको उमेर टेकेको छ । यस बीचमा यसलाई नानाभाँती रोग लागेका छन् र विचलित हुँदै, विखण्डित हुँदै, फाट्दै जुट्दै यसले अस्तित्व धानिरहेको छ । मानव समाजलाई अधिक मानवीय बनाउन, सामन्ती र...
चैत्र पूर्णिमाको दिन बौद्ध र स्वयम्भू स्तुपामा लाग्ने तेमाल जात्राको नालीबेली
विषय प्रवेश महायानी सम्प्रदायको निङमापा शाखाका बौद्ध धर्मावलम्बी तामाङ जातिको सांस्कृतिक अध्ययन गर्दा हरेक पूर्णिमाको दिन कुनै न कुनै चाडपर्व, जात्रा, उत्सव वा पूजा परेको पाइन्छ । यस्ता थुप्रै चाडपर्व, उत्सव वा पूजामध्ये तामाङ समुदायले प...
‘नाम्दुङ ङ्ह्या’ र तेमाल जात्राको धार्मिक महत्त्व
तामाङ जातिको संस्कृतिमा नाम्दुङ ह्या (चैत्र पूर्णिमा) को ठुलो धार्मिक महत्त्व रहेको देखिन्छ । त्यसो त तामाङहरूको ताम्बा (कथा वाचक) को ताम्बा काइतेन (ताम्बाका वचनकृति) मा रोङला ने सुम (पर्वतीय क्षेत्रका तीन तिर्थस्थहरु) भनी स्वयम्भूनाथ, बौद्...
दक्षिण कोरिया आर्थिक विकासको सुत्र
नेपालमा आगामी वैशाख १६ र १७ (अप्रिल २८ र २९ गते) का काठमाडौँमा आयोजना हुन लागेको तेश्रो लगानी सम्मेलनले नेपालको आर्थिक–सामाजिक रुपान्तरणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ भन्ने लागेको छ ।मैले नेपालका राजनिति, अर्थ सरोकारवालासँग भलाकुसारी गर्दा को...
बहुल राष्ट्रिय समाजवादको पक्षमा
नेपालको राष्ट्रिय उत्पीडन र वर्गीय असमानता भोगेका नेपाली समाजलाई मुक्त गर्ने परिवर्तनशील वैज्ञानिक व्यवस्था सङ्घीयतासहितको ‘बहुल राष्ट्रिय समाजवाद’ हो । अहिले बहुल जातीय समाजवाद, बहुल जातीय लोकतान्त्रिक समाजवाद, समुदाय समाजवाद आदिबारे बहस भ...
मेरो लेखन यात्रा-३
मेरो लेखन यात्राको तेस्रो पाटो हो- पेपर लेखन । ‘पेपर’लाई नेपालीमा कार्यपत्र, गोष्ठीपत्र, छलफलपत्र आदि विभिन्न नामबाट चिनिन्छ । पेपर लेखनको मुख्य उद्देश्य हुन्छ- छलफलको लागि तोकिएको विषयको यथार्थ वस्तुस्थिति प्रस्तुत गर्नु । पेपरले छलफलको ला...
समावेशी लोकतन्त्र सामन्तवादको भर्याङ
जनताको शासन व्यवस्था भनिने यो लोकतन्त्रमा सामन्तवादको गन्धले पुरै नेपाली समाजलाई दुर्गन्धित बनाएको छ । जता पायो त्यतै सङ्गठित हिसाबले सामन्तवादका मतियारहरूले लोकतन्त्रमाथि प्रहार गरेको छ । प्रगतिशील उत्पादक शक्ति (सर्वहारा र श्रमजीवी वर्ग) ...
मेरो लेखन यात्रा-२
न्युलाइट साप्ताहिक मार्फत् मैले पत्रकारिता सुरु (जेठ २०३८) गर्दा तामाङ सङ्घसंस्थामा तामाङ सेवा गुठी (२०३६) मात्र थियो । पुतली सडकमा गुठीको कार्यालय थियो- कुनै घरको दोस्रो तलामा । पदाधिकारीहरूसँग म भेटघाट गरिरहन्थेँ । यसपछि क्रमशः तामाङ युवा...
तामाङ ल्होछार र यसको पृष्ठभूमि
पृष्ठभूमि प्राचीनकालमा काठमाडौँ उपत्यका ठूलो दहको रुपमा थियो । जहाँ नागहरु बस्दथे । एकदिन बन्धुमती नगरबाट विपश्वी बुद्ध आउनुभयो र दहमा चैत्र पूर्णिमाको दिन कमलको बीज छर्नुभयो । सोही बीजबाट कमलको फूल फूल्यो र आश्विन शुक्ल पूर्णिमाको दिन स...
मेरो लेखन यात्रा-१
अहिले म उमेरले ६९ वर्षमा लाग्दै छु । अङ्ग्रेजी संवत् लागि सक्यो (सन् २०२४) र ल्हो (ड्रागन) पनि फेरियो । अब विक्रम संवत् र जन्म मिति नजिकिदै छ । हो, म २०१२ सालको मान्छे। हाल मलाई फुर्सद्को अनुभूति हुन थालेको छ। आज मभित्र मेरो लेखनका गोरोट...
गुट–उपगुट पार्टी सिध्याउने झिल्का
राजनीति पोखरीको पानी जस्तो होइन, बगेको पानी जस्तो चलायमान हुनुपर्छ किनकि समाज परिवर्तनशील छ । यसको अर्थ हिजोका सामाजिक मुद्दाहरू आजको भन्दा फरक र भोलीको मुद्दाहरू आजको भन्दा फरक हुन्छ नै । नवीनतम सोचका साथ सामाजिक परिवर्तनलाई अङ्गीकार गर्ने...
एमाले दोलखा अधिवेशन : प्रतिनिधि कसरी र किन हुने ?
नेकपा एमालेका जिल्ला अधिवेशनहरूको मिति घोषणासँगै अधिवेशन प्रतिनिधि छनौटको चहलपहल सुरु भएको छ । सङ्गठन, मत सङ्ख्या र व्यवस्थापनमा नेपालको सबैभन्दा अब्बल पार्टीको जिल्ला अधिवेशनमा प्रतिनिधि छनौट हुनुलाई सङ्गठित सदस्यहरूले गौरव ठान्छन् । त्...
ल्होछारले खोजेको बहस
ल्होछारको चहलपहल सुरु भइसकेको छ । स्वदेश तथा विदेशमा क्रियाशील विभिन्न सङ्घसंस्थाहरू अहिले ल्होछार पर्वको अवसरमा कार्यक्रम, मेला, महोत्सव आयोजना गर्न जुटिरहेका छन् । यो वर्ष सोनाम ल्होछार २०८० माघ २७ गते (२०२४ फेब्रुअरी १० तारिख) परेको छ । ...
कसको नजरमा दाजु बहिनी ?
अधिवक्ता भगवती पाण्डेले गत साउन ६ गते प्राइम टिभीमा दिइएको अन्तर्वार्तामा हाडनातासम्बन्धी कानूनको व्याख्या गर्दै, तामाङ, मगर र मुस्लिम समुदायमा दाजुबहिनीबीच विवाह हुने बताइन् । सो कथनलाई सविस्तार गर्दै उनले त्यस्तो हाडनाता सम्बन्धबाट जन्मिन...
अब तामाङ भाषा र नेवाः भाषा सरकारी कामकाजको भाषा
असोज २२, २०८० । बेलुकाको पौने आठतिर । सोनी लामाको फोन आयो- ‘दाइ, भाषा विधेयक पारित भएको हो ?’ ‘थाहा भएन त !’ ‘श्रीकृष्ण महर्जनले आफ्नो वालमा पोस्ट गरेको रहेछ ।’ ‘म बुझ्छु है त ।’ सोनी लामा नेपाल जनजाति महिला मञ्चका अध्यक्ष हुन् ...
माओवादी सत्तासँग र एमाले कार्यगत एकता असम्भव
भ्रष्टाचार र बेथितिका फाइलहरू खोलेर विपक्षहरूलाई तह लगाउने रणनीतिका साथ अघि बढेको माओवादी आफैँ विवादको भूँमरीमा फँस्दै गएदेखि आफ्नो बचेखुचेको साख जोगाउन फेरी जनशक्तिको तागतले भरिएको नेकपा एमालेसँग कार्यगत एकतादेखि पार्टीगत एकतासम्मको कुरा ग...
धर्मनिरपेक्ष राज्य र गौवधको प्रश्न
संसारभरिका सबै जाति विशेषको भोजनको रुपमा प्रयोग हुने पशु हुन्- गाई र गोरु । भूगोलको उत्तर-दक्षिण, पूर्व-पश्चिम, सबै ठाउँमा प्राप्त हुने पशु हो- गाई, गोरु । यो पशु पाल्न पनि सजिलो हुन्छ । यसको मासु खानामा मिठो र बढी पोषिलो मानिन्छ । नेपालको ...
पीडालाई ऐतिहासिक अवसर ठानौँ‚ सामाजिक जनआन्दोलनमा लागौँ
विषय प्रवेश अधिवक्ता भगवती पाण्डे ‘शीतल’ ले २०८० साल साउन ६ गते प्राइम टाइम टेलिभिजनको ‘चिया गफ’ नामक टक सोमा ‘विवाह र अपराध’ को सम्बन्धबारे प्रसारित बहस पैरवीले नेपाली समाजलाई तरङ्गित बनाएको छ । नेपालका कतिपय (मुस्लिम, मगर र तामाङ) समुद...
सुन्तलीमाइको सिन्धुलीगढी दरबार भित्रको प्रेम कहानी
सिन्धुलीको प्रसिद्ध लोकगीत र गीतको पात्र सिन्धुलीगढी घुमेर हेर्दा-२ सुन्तलीमाइ कतिमा राम्रो दरबार मर्यो नि मायाले मर्यो । आजकालको जोवनमा हेर सुन्तलीमाइ कस्तो पो होला घरबार मर्यो नि मायाले मर्यो । परेली झिम्क्याई मस्केर हिँड्ने सुन्...
एकलवादी सोचको नयाँ संस्करण
उनीहरूले घोषणा गरेका थिए, अधिवक्ता पाण्डेलाई गिरफ्तार गराउन दबाब स्वरूप एक घन्टे शान्तिपूर्ण धर्ना कार्यक्रम । साउन १७ गते आह्वान गरिएको धर्ना कार्यक्रममा सहभागी हुन तामाङ, मगरलगायतका विभिन्न सङ्घ संस्थाका सहभागीहरू टेकुमा पुगे । प्लेकार्ड,...
तामाङ जातिको फूपुचेला–मामाचेली विवाह संस्कारबारे उत्पन्न भ्रम, विवाद र वास्तविकता
विगत केही दिन अघि प्राइम टेलिभिजनमा प्रसारित चिया गफ टक शोमा ‘शितल’ भनिने अधिवक्ता ‘भगवती पाण्डे’ ले तामाङ, मगर लगायत आदिवासी जनजाति समुदायको प्रथाजनित विवाह संस्कार वा पद्धतिको अभ्यासप्रति गलत ढङ्गले व्याख्या गर्नुको साथै आनुवंशिक रूपमा नै...
‘डम्फु’ को उत्पत्ति‚ अर्थ र प्रयोग
केही दिन पहिला ‘ईन्टरनेशनल तामाङ स्पिकिङ क्रिश्चियन फिलोसोफि’ नामक संस्थाको फेसबुक पेजमा क्रिस्चियन धर्म प्रचारक ‘मदन मोक्तान’ भन्ने व्यक्तिले क्रिश्चियन धर्मको प्रतीक चिन्ह क्रस तामाङ समुदायको सांस्कृतिक/राष्ट्रिय बाजा ‘डम्फु’ को चरा हुने ...
फरक शैलीमा निर्मित नीरफूल
फूलमान बलजीको लेखन तथा निर्देशन रहेको चलचित्र ‘नीरफूल’ हेर्ने मौका पाएँ । हेर्न अनुकुल हुने जो कोहीले पनि र अझ विशेष गरी आदिवासीहरुले हेर्दा बेस हुनेछ । बलजीले उपनिवेशवादी चलचित्रको कथा भन्ने फम्र्याट भित्र रहेर बजारलाई मात्र केन्द्र बिन...
समसामयिक विश्व परिस्थिति र अन्तर्राष्ट्रिय तामाङ परिषद्को प्राथमिकताहरू
सन् २००२ मा भएको अन्तर्राष्ट्रिय तामाङ परिषद्को पहिलो सम्मेलनदेखिको दुई दशक यता विश्वभरि विभिन्न देशहरूमा तामाङ समुदायको फैलावट अझै व्यापक हुँदै गएको छ । वर्तमान नेपाल, भारत, भुटान र चीनको हिमालय क्षेत्र तामाङहरूको आदिम थलो हो । तामाङहरू यी...
शैलुङको महिमा र महत्व
तामाङ जातिका लागि शैलुङ पर्वतको महिमा र महत्व ज्यादै पवित्र र ठूलो रहेको छ । त्यस्तै अन्य समुदायका लागि पनि । शैलुङ लेकको नामाकरणबारे भिन्न भिन्नै खालका किंवदन्तीहरु पाइन्छन् । यस लेकको चुचुरोमा सयवटा थुम्काहरु भएकाले यसको नाम शैलुङ हुन गएक...
तामाङ भाषाको स्तरीकरण : प्रारम्भिक अवधारणा
१. भाषाको स्तरीकरण भनेको के हो ? भाषाको स्तरीकरण (standardization of a language) भनेको बोलचालीमा रहेको मातृभाषाको कुनै स्थानीय भेदलाई सरकारी कामकाजको लागि प्रयोग-योग्य भाषा बनाउनु हो। अर्थात् ‘भाषाको स्तरीकरण’ले बोलचालीमा रहेको कुनै मातृ...
तामाङ परिषद् : सम्मेलनदेखि सम्मेलनसम्म
अन्तर्राष्ट्रिय तामाङ परिषद् स्थापना भएको पनि दुई दशक पार गरिसकेछ । यो परिषद् सन् २००२ मा काठमाण्डौंमा प्रथम सम्मेलन गरेर विधिवत् स्थापना भएको थियो । अहिलेसम्म दुई ओटा नेपालमा र दुई वटा भारतमा गरेर चार ओटा सम्मेलनहरू सम्पन्न भए । अब पाँचौँ ...
मस्तिष्क र विचार !
भौतिक रूपमा मानिससँग पनि मस्तिष्क रहेकोमा शङ्का छैन । मस्तिष्कको काम भनेको विचार निर्माण गर्नु हो । विचारको प्रयोग गर्दै सही र गलत छुट्याउन सक्नु नै मानिस हुनु हो । कुनै समयमा कवि भूपी शेरचनले घुम्ने मेच र अन्धो मान्छेको बारेमा कविता लेख्नु...
तामाङको आँखामा प्रजातन्त्र दिवस
जहानियाँ राणा शासनले समाज आक्रान्त थियो । देशमा रहेका नागरिकलाई सामान्य मानवअधिकारसमेत थिएन । जसले नागरिक अधिकारका विषयमा बोल्थे, उनलाई झुन्ड्याइन्थ्यो र मृत्युदण्ड दिइन्थ्यो । चार शहिदहरुलाई सार्वजनिक फाँसी दिएर मृत्युदण्ड गरेको पनि एक दशक...
पहिचानको कुरा !
शाब्दिक पक्ष पहिचान नेपाली भनिएको भाषाको नाम शब्द हो । नेपाली बृहत् शब्दकोशमा उल्लेख गरिएअनुसार यसको अर्थ (१) चिनाजानी, परिचय, प्रत्यभिज्ञान । (२) कुनै वस्तुको गुण, मूल्य आदि जान्ने काम, पारख साथै (३) जाँचबुझ हुन्छ । त्यसो त हिन्दी भाषामा ...
बोझेनी आन्दोलन: दमन विरुद्ध जाग्दै स्थानीय
एसियाली विकास बैकको ऋण सहयोगमा नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले निर्माण गर्ने लप्सिफेदी सबस्टेशन स्थानान्तरणको माग गर्दे गरिएको आन्दोलन अन्त्यहीन जस्तो हुँदै गएको छ। सबस्टेशन निर्माण पक्ष प्राधिकरण र स्थानीय आन्दोलनरत पक्षबीचको पटक पटकको वार्ताल...
सुमेधदेखि बुद्धसम्मको दीर्घ यात्रा: बौद्ध दर्शनको आधारभूत ज्ञान
हिलो बाटोमा एक ऋषि लम्पसार परेर बुद्धलाई हिँड्न सहज बनाइरहेको दृश्य समेटिएको चित्रकला बौद्ध समाजमा निकै प्रचलित छ। यो चित्र देखेर कसै कसैको मनमा यस्तो कुरा खेल्न सक्छ, बुद्ध पनि कस्ता रहेछन्, कोही भक्त लम्पसार परे भनेर तिनैमाथि टेकेर हिँड्न...
मातृभाषा शिक्षा : प्रयोग र प्रभाव
‘मातृभाषामा पढ्न पाउँदा विद्यार्थीहरू असाध्यै रमाउँछन् । उनीहरू रमाउँदा आफूलाई पनि जाँगर चल्छ । कक्षामा बालबालिका पढ्न र लेख्न जाँगरिला हुँदा बेग्लै खालको आनन्द लाग्छ ।’ ललितपुरको कोन्ज्योसोम गाउँपालिकामा रहेको सरस्वती माध्यमिक विद्यालय, शं...
गोने ङ्ह्य : तामाङ ज्ञान दिवस
पृष्ठभूमि तामाङ समुदायले हरेक महिनालाई विशेष अवसरको रूपमा चिन्दै आएको छ । महिनाभित्र पनि पूर्णिमा र औँशीको आफ्नै महत्त्व हुने गर्दछ । अघिकांश कार्यक्रमहरू पूर्णिमा (ङ्ह्य) छेकमा गर्दछन् । औँशी (थुमथुम) छेकलाई भने त्यत्ति राम्रो मान्दैनन्...
फरक धारणा राख्नु विभाजनको सङ्घर्ष हुन गएको छ
इमानजमानका साथ नढाँटीकन भन्नुपर्दा माथिको शीर्षक चयन मेरो आफ्नै मौलिक शब्द चयनमा राखेको नभएर नेल्सन मण्डेलाको भनाइबाट सापट लिएर राखेको हुँ । जो, विश्वमा सबैभन्दा धेरै समय जेल जीवन बिताएका एक राजनेताका साथै विलक्षण प्रतिभाका धनी अनि साथसाथ क...
शब्द पूर्वीया लवज पश्चिमा
हामी भाषा र संस्कृतिको कुरा गर्छौँ र मौलिकता कायम राख्नुपर्ने कुरामा पनि जोड दिन्छौँ। इतिहासका कुरा पनि गर्छौँ तर इतिहास जगेर्ना गर्न सघाउने मध्येका केही तत्त्वहरू भाषा, संस्कृति, उच्चारण र कतिपय व्यवहारप्रति भने सचेत हुँदैनौ। पूर्वीय शब्दह...
प्रणाली नै असफल बनाएको स्थिति
अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले संसद्मा पेस गर्नुभन्दा केही घण्टा पहिले कुनै कानुनी अख्तियार नभएका दुई जना उनाऊ व्यक्तिलाई देशको वार्षिक बजेटसम्म पहुँच दिलाएर कर-भन्सार-अन्तशुल्कको दरमा व्यापक हेरफेर गर्न लगाएका छन्। मन्त्री शर्माले त्यस्तो अवै...
स्थानीय निर्वाचनमा तामाङ प्रतिनिधित्वको स्थिति र दायित्व
२०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि दोस्रो पटक स्थानीय तहको निर्वाचन, २०७९ सम्पन्न भयो । यो आलेख तयार पार्दासम्म ७५२ स्थानीय तहको मत परिणाम सार्वजनिक भइसकेको छ । एक स्थानीय तहमा विवादको कारण पुनः मतदान गर्ने निर्वाचन आयोगले निर्णय गरिसकेको छ । हालसम्म ...
बौद्ध धर्मदर्शनमा देवीदेवताको स्थान
बुद्ध र बौद्ध धर्म–दर्शनका बारेमा आधारभूत जानकारी प्राप्त गरिनसकेका मानिसले गौतम बुद्धलाई पनि साक्षात् देवता नै ठान्छन्। यस्तै बौद्ध धर्म–दर्शनको चर्चामा देवतालगायतका प्रसङ्गहरूलाई पचाउन नसक्ने अर्को वर्ग पनि छ। बौद्ध धर्म दर्शनको पृष्ठभ...
निर्वाचनले निर्वाचनको खुट्टा काट्ने
नेपालमा निर्वाचनको समय आएको छ। आउँदो ३० वैशाखमा स्थानीय तहको निर्वाचन हुने भनिएको छ। सरकारले जसरी निर्वाचनबारे दोहोर्याई तेहर्याइ हुन्छ भनिरहेको छ त्यसमा शङ्का गर्ने ठाउँ छैन। निर्वाचन भई छाड्ने छ। माओवादी र एकीकृत समाजवादी पार्टीले सकेसम...
उनको होस्टायल बयान
बिहे गर्छु भनी झुटो आश्वासन दिएर पटक पटक बलात्कार गरेको अभियोग लगाई मोडल-अभिनेता पल (पूर्णविक्रम) शाह विरुद्ध तनहुँ र पूर्वी नवलपुरका दुइटा जिल्ला अदालतमा मुद्दा दायर गरेकी कानुनतः वालिग भई नसकेकी गायिकाले अहिले आएर फिराद पत्रमा उल्लेख गरिए...
मौलिक तामाङ गीत ‘फापारे’
“उभो त ठोसे मेक्चनमा कुकुर बाँध्ने साङ्लोले म छोरो यस्तै भए पनि सात दिन सात रात थुनेको तामाङ गीतको मामलोले ।” (‘तामाङ गीद’, सन् १९६३) प्रस्तुत तामाङ गीतले तामाङ जातिको लोक जीवनको सिर्जनात्मक पक्षलाई उजागार गर्दछ । तामाङहरू सात दिन सात र...
हिमालसँग चुलिएको तामाङ पहिचान
जातीय पहिचान भन्नाले सम्बन्धित जातिको थातथलो, संस्कृति, इतिहास, सामाजिक मूल्यमान्यता र परम्परागत संस्था आदि हुन् । सम्बन्धित जातिभन्दा बाहिरका समाज, देश तथा अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा पु¥याउन वा परिचित गराउन पहिचानको उपरोक्त आयामहरुले नै भूमिका ...
तामाङ र बौद्ध धर्मको आयाम
तामाङ प्रथम राष्ट्रले आधुनिक नेपाल निमार्ण हुनु भन्दा हजारौ वर्ष पहिले देखि यो भूमिलाई आवाद गरि रहेको छ । आधुनिक नेपाल निमार्णका दौरान र उक्त युद्ध पश्चात लामो सिमान्तिकरणको सिकार भएता पनि आफ्ना विशिष्ट सांस्कृतिक, धार्मिक, आर्थिक तथा राजनै...
स्थानीय स्रोतमा आदिवासी जनजातिहरुको पहुँच
स्थानीय तह (नगरपालिका र गाउँपालिका) को स्रोत र सेवामा आदिवासी जनजातिको पहुँच अत्यन्त न्यून रहेको पाइएको छ । केही स्थानीय तहको वार्षिक कार्यक्रमको विश्लेषणका आधारमा यस्तो अवस्था रहेको विश्लेषकहरुले बताएका छन् । योजना तथा कार्यक्रममा सामाज...
जनजाति महासंघको महाधिवेशनमा दलीय हस्तक्षेपको पराकाष्ठा
आदिवासी जनजातिहरूको छाता सङ्गठन नेपाल आदिवासी जनजाति महासङ्घको दसौँ राष्ट्रिय महाधिवेशन चैत ९ र १० गते नवलपुरको कावासोतीमा सम्पन्न भयो । महाधिवेशनबाट महासङ्घले नयाँ नेतृत्व पाएको छ । यो खुसीको कुरा हो । तर महासङ्घको नेतृत्व हस्तान्तरण हुनु ...
घेदुङको अभियान, उपलब्धि र नयाँ नेतृत्व
नेपाल तामाङ घेदुङ यतिखेर नवौँ सङ्घीय महाधिवेशनको सङ्घारमा छ । महाधिवेशनका लागि सम्पूर्ण तयारी पूरा भइसकेको घेदुङ सचिवालयले जनाएको छ । यो सिङ्गो तामाङ जातिको सर्वोच्च सामाजिक संस्था हो । यसैले यो महाधिवेशनबाट कस्तो नेतृत्व र नीति चयन होला ? ...
तामाङ मुक्ति आन्दोलनको गोरेटो
तामाङ मुक्तिको प्रश्न साह्रै जल्दोबल्दो विषय हो । तामाङ जातिले खोजेको मुक्तिको सपनाहरू कसरी पूरा हुन्छन् ? कसले पूरा गरिदिने छन् ? मुक्ति आन्दोलनका वाहक सङ्गठनहरू कुन हो ? समग्रमा मुक्ति आन्दोलनको अवस्था के छ र कहाँ पुगे ? यी सबै अत्यन्तै च...
तामाङ राजनीतिक आन्दोलनको समीक्षा
नेपाल तामाङ घेदुङ तामाङ जातिको एक साझा सामाजिक संस्था हो । यो संस्थाले भर्खरै आफ्नो ६६ औँ स्थापना दिवस मनायो । यस संस्थाको ९ औँ महाधिवेशन कोभिडको कारणले सर्दासर्दै यसपालि यहीँ फाल्गुण मसान्तमा गर्ने समाचार सार्वजनिक भएको छ । घेदुङको महाधिवे...
सोवा रिग्पा–बौद्ध चिकित्सा पद्धतिबारे
परिचय सोवा रिग्पा एक प्राचीन प्राकृतिक चिकित्सा प्रद्घति हो । हजारौं वर्षदेखि निरन्तर उपयोग र अभ्यासमा रहँदै आएको यस चिकित्सा विज्ञानले असङ्ख्य सत्वप्राणीहरुको स्वास्थ्यमा टेवा पुर्याउँदै आएको छ । शारिरीक तथा मानासिक स्वास्थ्यमा विशेष ज...
सामूहिक गौरवको निर्माण
केही वर्ष अगाडि नेपालका पूर्व प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई हङकङ हुँदै चीनको विभिन्न क्षेत्रको भ्रमणको तरखरमा थिए । उनलाई हङकङ विमानस्थलमा रोकेर जाँचबुँचमा राखियो । दुई घण्टा जति सोधपुछ पछि बल्ल उनलाई जान दिइयो । भ्रमण सकेर फर्केपछि उनले आफ...
अधिकार प्राप्तिका लागि आफ्नै तागत र सामर्थ्यमा उभिएको आन्दोलन आवश्यक
माओवादी जनयुद्द मुख्य रुपले आदिवासी जनजाती अधिकारको मुद्दामा उभिएको थियो र त्यसैको बलमा तात्कालिन सामान्ती राजतन्त्र ढाल्न सक्ने गरि शक्ति आर्जन गरेको थियो । त्यस बेला यो मुद्दा यति शक्तिशाली थियो कि देशको पुरै राजनीति यसैको वरिपरि सञ्चालित...
शैलुङ : सय अग्ला होचा डाँडाहरुको सामूहिक नाम
विषय प्रवेश ऐतिहासिक, राजनीतिक, धार्मिक, सांस्कृतिक कुरामा मात्र होइन प्राकृतिक एवं भौगोलिक बनावट र सभ्यतामा पनि दोलखा जिल्लाको आफ्नै स्थान छ । नेपाल अधिराज्यको साविक मध्यामञ्चल विकास क्षेत्र र हाल बागमती प्रदेश अन्र्तगत दोलखा जिल्लाको स...
अन्त्यहीन राजनीतिक अस्थिरता
नेपाली राजनीतिमा नागरिकलाई पटक्कै हेर्न नपरे हुन्थ्यो भन्ने दृश्यहरू पटक पटक दोहोरिरहेका छन् । जनअपेक्षा विपरीतका राजनीतिक शृङ्खलाको पुनरावृत्तिमा पुनः तीव्रता देखिएको छ । समाजका सबै पक्षलाई लामो समयदेखि आक्रान्त र थिलथिलो पारिराखेको अस्थिर...
म्हेनिङ, दसैं र तिथि
यसपटक पनि दसैं र म्हेनिङ पर्वको बहसले सामाजिक सञ्जालमा राम्रै स्थान पाएको देखियो । अलगअलग कित्तामा उभिएर धेरैले धेरै तर्क प्रस्तुत गरे । एउटा पक्षको मत छ, ‘दसैं हिन्दूको पर्व हो । म्हेनिङ केवल महिनाको नाम हो । कुनै पर्व होइन । यसलाई मनाउनुक...
गाईको अर्थ-राजनीति
नेपालमा राज्यले पदवी दिएर कालान्तरमा जाति हुन गएको राई हुन् । राईभित्र उत्पतिका दृष्टिमा थुप्रै समूहहरु छन्, त्यसमध्ये वाहिङ राई एक हुन् । वाहिङ राईले खसी खादैनन् । खसी खानुलाई कूलधर्मको विपरीत ठान्दछन् उनीहरु । खसी सेवन त्यो समाजमा वर्जित ...
बागमती प्रदेश, जिल्ला र पालिकाहरूमा सरकारी कामकाजका लागि सक्षम भाषाहरू
१. बागमती प्रदेशका भाषाहरू देशको राजधानी काठमाडौंसमेत रहेको बागमती प्रदेश हिमालयको उच्च भूभागदेखि चुरे पहाडसम्म फैलिएको छ । यहाँ भौगोलिक विविधता घनिभूत छ र जैविक, सांस्कृतिक तथा भाषिक विविधता पनि छन् । नेपालमा बोलिने १२३ भाषामध्ये यस प्रद...
गोरखा विस्तारमा तिमाल युद्ध
१. तिमालको भूगोल तिमाल काठमाडौं उपत्यकाको पूर्वतर्फ रहेको काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको दक्षिणी भेगमा पर्दछ । यसको प्राचीन भूगोल के कस्तो रहेको थियो भन्ने विषय अनुसन्धान कै छ । तर, तिमालका तामाङहरुका अनुसार हाल काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको झिगु, रो...
बागमती प्रदेशका भाषाहरूको प्रोफइल
राष्ट्रिय जनगणनाको पछिल्लो प्रतिवेदन २०६८ अनुसार नेपालमा १२३ भाषा बोलिन्छन् । मूलतः यी भाषाहरू ४ परिवारका छन् : (१) चिनी-तिब्बती, (२) भारोपेली, (३) आग्नेली र (४) द्रवेडेली । यसका साथै कुसुण्डा भाषाको परिवार निश्चित भइसकेको छैन । वितरणको हिस...
पहिलो तामाङ हस्तलिखित पत्रिका म्हेन्दोको इतिहास
हस्तलिखित पत्रिकाको इतिहास नेपालको छापाखाना र पत्रपत्रिकाको इतिहास पुस्तक हेर्दा वि.सं. २००७ सालको परिवर्तनपछि हस्तलिखित पत्रिका छापिएको पाइन्छ । पहिलो पटक वि.सं. २००९ सालमा बिराटनगरबाट नेपाली भाषामा हस्तलिखित रुपमा ‘आर्दशवाणी’ पत्रिका प...
महामारी र विद्यालय बिचको लुकामारी
विषय प्रवेश कोभिड १९ महामारीको पहिलो लहर सुरुवात भएपश्चात् उच्च जोखिम क्षेत्रको रुपमा राखि नेपाल सरकारले २०७६ सालको चैत ६ गतेदेखि विद्यालयदेखि विश्वविद्यालय तहसम्मको शैक्षिक गतिविधीलाई बन्द गरेर लुकाइदिए । छिमेकी राष्ट्र चीनबाट सुरु भई व...
ओझेलमा लक्षबहादुर योञ्जन
तामाङ साहित्य र वाङ्मयमा जति चर्चा हामी सन्तवीर लामा पाख्रीन र बुद्धिमान मोक्तानको व्यक्तित्वको गर्छौँ त्यति अन्य स्रष्टाको गर्न सकिरहेका छैनौँ । सायद यस बारे खोज अनुसन्धान गर्न नसकेकै कारण होला । तामाङ स्रष्टाहरूको बारेमा जति पनि नाम सुन्द...
सम्पादकीय : तामाङ ज्ञान अभिलेखिकरणमा ढिला नगरौं
आज भाद्र ६ गते । तामाङका लागि ऐतिहासिक दिन । ८९ औं तामाङ पहिचान दिवस । आज भन्दा ठिक ८९ वर्ष पहिले आजकै दिनदेखि नेपालका आदिवासी तामाङहरुले तामाङ भनेर लेख्न, लेखाउन र चिनाउन पाएका थिए । आजकै दिन जङ्गवीर तामाङको नेतृत्वमा तत्कालीन राणा प्रध...
तामाङ पहिचान दिवस र ज्ञान महोत्सव
तामाङ जाति यहाँका प्राचीन समुदाय भएकोमा कुनै द्विविधा छैन । तामाङहरु मंगोल नश्लका हुन् । इतिहासमा यस जातिलाई विभिन्न नामले बोलाउने, चिन्ने र चिनाउने गर्दथे । कतिपयले होच्याउनका लागि पनि विविध नामले बोलाउँथे । इसाङ, भोटे, मूर्मी, सेँ, भोटिया...
मोबाइल पत्रकारिता : गोजीको समाचारकक्ष
मोबाइल पत्रकारिता रिपोर्टिङको एउटा सिर्जनशील तरिका हो जसमा समाचार सामाग्री उत्पादन र संयोजन गर्न मोबाइल फोनको मात्र प्रयोग हुन्छ । यस्तो रिपोर्टिङमा बढीजसो भिडियो सामग्री हुने भएपनि अडियो, स्लाइड सो, तस्बिर र शाब्दिक सामग्री पनि हुन सक्छन् ...
अनलाइन लेखन : पाठक-केन्द्रित पत्रकारिता
सञ्चार प्रविधिमा आउने परिवर्तनले समाचारको संरचना र शैलीमा के कस्ता फरक पार्दछन् भनेर सन् २०१९ मा र्यान्ड कर्पोरेसनले एउटा अध्ययन गरेको थियो । टेलिभिजन, छापा र अनलाइन समाचार बिचको सो तुलनात्मक अध्ययन के निष्कर्षमा पुगेको छ भने माध्यमले समाचा...
अनिवार्य रुपमा थाहा पाउनु पर्ने आदिवासीका कानुनी आधिकारहरु
नेपालको प्रचलित कानुन सरह लागू हुने अन्तर्राष्ट्रिय कानुनी व्यवस्थाहरु नेपालले अनुमोदन तथा सहमति जनाएको (लिखित रूपमा पालना र लागू गर्न प्रतिबद्धता गरेको) अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठन महासन्धि नं. १६९ र आदिवासीहरूको अधिकार सम्बन्धी संयुक्त...
अभ्यासमा पूर्व सूसुचित मन्जुरी सहितको परामर्स
अन्तराष्ट्रिय कानुनहरुले आदिवासी जनजातिका लागि प्रत्याभूत गरेको स्वतन्त्र, पूर्व सुसूचित मन्जुरीसहितको परामर्स (एफपीक) कार्यन्व्यनमा आउन थालेको छ । केही साता अगाडि अन्तराष्ट्रिय विकास साझेदारहरुको लगानीमा सुरु भएका नेपालका केही परियोजनाह...
लकडाउन फोबिया, बालबालिकाको भविष्य र अबको समाधान
नेपाल विकासोन्मुख देश हो । विगतदेखि वर्तमानसम्मको राजनीतिक, भौगोलिक, सांस्कृतिक एवं पारस्परिक परिदृश्यलाई हेर्ने हो भने मुलुकको चौतर्फी विकास गर्न धेरै समय लाग्ने देखिन्छ । विश्वको मानचित्र एवं जनसङ्ख्याको तुलनामा नेपाली जनता धेरै होइनन्, य...
कोरोना महामारीमा किरात राईहरुको स्वास्थ्य उपचार अभ्यास
विश्वव्यापी फैलिएको कोरोना महामारीका क्रममा नेपालका विभिन्न आदिवासी जनजातिहरुले आफ्ना परम्परागत ज्ञानमा आधारित उपचार पद्यतिको अभ्यास गरेका छन् । ‘स्वास्थ्य उपचारमा सवै आदिवासीका आ-आफनौ परम्परागत ज्ञानमा आधारित उपचार पद्धति हुन्छन् । किरा...
मातृभाषा शिक्षामा सुस्तता अझै उस्तै
सामुदायिक विद्यालयको आधारभूत तहको पठनपाठन मातृभाषामा गर्ने प्रयास हुँदै आएको दशकौँ बितिसकेको छ । अपेक्षित रूपमा यो प्रयासले मूर्तरूप लिन अहिले पनि सकिरहेको छैन । नेपालको सन्दर्भमा २०४९ सालमै मातृभाषा शिक्षासम्बन्धी नीति बनेको थियो । प्राथमि...
लोकप्रिय बजेटको अलोकप्रिय पाटो
केपी ओली सरकारले आगामी आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ का लागि १६ खर्बभन्दा बढीको बजेट शनिबार सार्वजनिक गर्यो। ‘सबैलाई खुसी पार्ने’ प्रयास गरेको बजेटबारे अर्थविदहरुले भने आलोचनात्मक प्रतिक्रिया दिएका छन् भने विपक्षी दलहरूले यो अवैधानिक सरकारद्वारा ल्...
नेपालको राजनीतिमा पहिचानको सवाल
विश्वव्यापी कोभिड–१९ महामारीको दोस्रो लहरको कारण सामाजिक क्रियाकलापहरू भएको अवस्थामा सायद यहाँ पेसा व्यवसायहरू केही फुर्सदिला भएका छन् । हालै हस्पिटलबाट घर तर्फ हिंडदै आउने क्रममा पाँच सात जना ट्याक्सी व्यवसायीहरू फुर्सदिलो पाराले गफगाफ गरि...
तामाङ राजनीतिक कार्यकर्ताको गन्तव्य !
विषय प्रवेश निरङ्कुश राणा शासनकालको १०४ वर्षे अवधिमा भयानक दमन र कोपभाजनमा परेका तामाङ जातिलाई त्यो उकुसमुकुसबाट निस्कन छटपटि भइरहेको थियो । राणाकालमै यो जातिमाथि कानुन बनाएरै मासिन्य मतवाली बनाएकोले जीवनका सबै क्षेत्रहरूमा यिनीहरूमाथि गर...
गाउँगाउँमा सिंहदरबार कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्मात् !
नेपाली समाजमा चिरपरिचित सिंहदरबार शब्दले राणा शासनकालदेखि हालसम्म नेपालको शासन व्यवस्था सञ्चालन गर्ने स्थानलाई बुझाउँछ । अर्थात् यसले नीति नियम लागू गराउने देशको प्रमुख उच्च तह (शक्ति केन्द्र) भएको ठाउँलाई जनाउँछ । यस स्थानबाट सरकारले गर्ने...
जनगणनामा जनजाति अभियन्ताहरू एकपटक जागौं
पृष्ठभूमि केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागको कार्यतालिका अनुसार प्रत्येक १०/१० वर्षमा गरिने राष्ट्रिय जनगणनाका लागि २०७८ जेठ २५ गतेदेखि असार ८ गतेसम्म गणकहरू घरघरमा पुग्दैछन् । सामान्य भाषामा जनगणना जन अर्थात् मानिसलाई गणना गर्ने प्रक्रिया हो । ...
पश्चिम रुकुम मोडेललाई कार्यदिशाको स्तरमा विकास गरौँ
चैत्र २४ गते रुकुम पश्चिममा एक भव्य कार्यक्रममा सहभागी भइयो । प्रभाकर दाइले फागुन १ जनयुद्ध दिवसकै अवसरमा रुकुम जाउ भन्नु भएको थियो । त्यो बेला विभिन्न कारणले जान सकिएन । जनआन्दोलन दिवसको अवसर पारेर रुकुम पश्चिम माओवादी केन्द्रले ‘आर्थिक सम...
हरिवन नगरपालिकामा भाषाको स्थिति र भाषिक नीति
विषय प्रवेश भाषा अभिव्यक्तिको माध्यम मात्रै नभएर यो सामाजिक र सांस्कृतिक सम्पदा हो । पहिचानको मुख्य आधारस्तम्भ मध्ये भाषा प्रमुख पक्ष हुन् । भाषा ज्ञानपुन्ज पनि हो । यसमा आफ्नै जीवनदृष्टि र विश्वदृष्टिकोण पनि रहेको हुन्छ । प्रत्येक भाषाक...
तामाङ ज्ञान अभिलेखनका चुनौती
‘तामाङ ज्ञान’ अत्यन्तै संकटग्रस्ट अवस्था (Critically Endangered) मा पुगिसकेको छ । यसका संहारकहरु पनि पढेकालेखेका शिक्षित तामाङहरु नै हुन् । विद्यलायी, महाविद्यालयी वा विश्वविद्यालयी ज्ञानले तामाङहरुलाई आफ्ना सामुदायिक ज्ञान, अनुभव, अभ्यास, ...
नेपाली राजनीतिको दुःख
नेपाली नागरिक लामो समयदेखि देश र आफ्नो विकास, गरिबीबाट मुक्ति र राष्ट्रको उन्नतिको छटपटीमा विभिन्न राजनीतिक व्यवस्था र प्रणालीको लागि प्रसव वेदनाबाट अनवरत गुज्रिरहेको छ । शाहवंशीय राजतन्त्र र राणाशासनको चंगुलबाट उन्मुक्ति खोज्दै नेपालमा राज...
वर्तमान नेपाली राजनीतिको खिचडी
खिचडी एक स्वादिष्ट परिकार । चामल, दाल र अन्य खाद्यन्नको समिश्रणबाट बन्ने परिकार । यदाकदा जाउलो नामले सम्बोधित भए पनि वास्तविक नाम खिचडी नै हो । खाद्यन्नहरुको असन्तुलित मिश्रणबाट बन्छ यो । एउटा चीजसँग अर्काे चीजको समिश्रण खासै वैज्ञानिक नाप ...
सबै प्रकारका प्रतिगमनहरु सच्चिने आन्दोलन हुन जरुरी
प्रजातन्त्रको पुनःस्थापना पछि बहुदलमा आधारित परम्परागत संसदीय व्यवस्थाको अभ्यासको क्रममा नेपाली जनताले जबर्जस्त भोगेको एउटा समस्या थियो राजनीतिक अस्थिरता । सत्ता स्वार्थका निम्ति राजनीतिक दल र नेताहरु सरकार ढाल्ने र बनाउने खेलमा निरन्तर लाग...
हामी छैटौं वर्षमा
सोनाम ल्होछारको उपलक्षमा सम्पूर्ण तामाङ तथा ल्होछारप्रेमी जनसमुदायमा हार्दिक मंगलमय शुभकामना । आज २८५७ औं लाङ ल्हो/लाङ ल्होछार (गाई वर्ग/गाई ल्होछार)को शुभारम्भ दिन । आजबाट सैलुङअनलाइन डट कमले छैटौं वर्षमा प्रवेश गरेको छ । ल्होछारकै दिन ...
ल्होछार : तामाङ जातिको नयाँ वर्ष
प्रत्येक वर्षको माघ शुक्ल प्रतिप्रदाका दिनदेखि पूर्णिमासम्म नै मान्ने गरिएको ल्होछारमा वर्ष फेरिने मान्यता छ । हिमाली क्षेत्रको विभिन्न जातिका बौद्धमार्गीहरुमा १२ वटा विभिन्न जीवजन्तुको नामबाट वर्ष गन्ती गर्ने गरिन्छ । मुसा वर्गबाट प्रारम्भ...
सोनाम ल्होछार र तामाङ सम्बन्धमा
बाह्र वर्षलाई विभिन्न १२ थरी जनावरहरुको नामले चिनाई सृष्टिको मूलभूत तत्वहरु (आगो, पानी, धातु, माटो र काठ) र ती तत्वहरुको धनात्मक र ऋनात्मक प्रभाव (यिङ-याङ) लाई स्वीकार गरेर हरेक १२ वर्षको एक चक्र र हरेक १२ वर्षे चक्रलाई एक-एक तत्वले प्रतिनि...
नयाँ राजनीतिक विकल्प : आदिवासी जनजाति र गैरआदिवासी जाति समुदायको सर्वोच्च राष्ट्रिय परिषद् निर्माण
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पुस ५ गते संसद् विघटन गर्यो । त्यसले हजारौं जनताको बलिदानबाट प्राप्त संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमाथि प्रहार गरेको छ । धर्मनिरपेक्षता, पूर्ण समानुपातिक र समावेशिताको मुद्दा माथि धावा बोल्ने काम गरेको छ । प्रधान...
आन्दोलनको बलमा संसद् पुनःस्थापना र संविधानको समाजवादी पुनर्लेखन मार्फत् अग्रगामी राजनीतिक निकास
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको संसद् विघटन रुपि प्रतिगामी र फासिवादी हर्कत पछि मुलुक गम्भीर राजनीतिक सङ्कटको दुश्चक्रमा फसेको छ । सात दशक लामो बलिदानीपूर्ण संघर्षको बलमा प्राप्त भएको पछिल्लो राजनीतिक परिवर्तनहरु समाप्त पार्ने र शान्ति प्रक्...
नेपालमा शोध लेखनको अभ्यास र प्रचलन
शोध लेखन नेपालमा मूलतः स्नातकोत्तर तहदेखि शुरु हुन्छ । त्यसरी एमफील र पिएचडीमा सोध लेखन कार्य गर्ने गरिन्छ । विश्वविद्यालयका विभिन्न विभागहरुद्वारा हुने यो सोध लेखन कार्य अध्ययन र अनुसन्धानको एउटा विशिष्ट क्षेत्र हुन् । अहिले नेपालमा १२ वटा...
संसद विघटनले लोकतन्त्रमा निम्त्याएको खतरा
राजनीतिमा संभावना र अवसरको खोजी जुन धरातलबाट गरेपनि त्यसको मूल उद्देश्य सुशासन हो । विश्व राजनीतिको अभ्यासमा निकै सर्वाधिक र उत्कृष्ट राज्य व्यवस्था लोकतन्त्र हो । एउटा स्वस्थ्यकर मुलुक निर्माणको प्रक्रियामा कल्याणकारी राज्य व्यवस्था र राजन...
वर्तमान राजीतिक समस्या र विकल्प बारे
ओली कदम : ब्राह्मणवादी फासिष्ट कदम अहिले मुलुकमा जुन विशेष परिस्थिति खडा भएको छ त्यस विषयमा सबैलाई जिज्ञासा हुनु स्वभाविक छ । यो परिस्थितिले राजनीतिका विभिन्न धारहरु बाहिर सतहमा ल्याएको छ । त्यसमा सही धार के हुन सक्दछ ? भविश्यमा मुलुकको ...
फुर्सदको उज्यालो
बेफुर्सदी जीवन बाँचिरहेछन् आजका मानिसहरू । नाबालकदेखि बुढापाकासम्मलाई फुर्सद छैन । बेफुर्सदी सबै । प्रतिक्षण व्यस्त । हरपल दौडधुप । व्यस्त दैनिकीमा अभ्यस्त जीवन । न परिवारसँग कुरा गर्ने फुर्सद, न समुदाय र समाजसँग नै । न सोच्ने फुर्सद, न लेख...
सांस्कृतिक आलोकमा प्रतिनिधिसभाको विघटन
प्रारम्भ नेपालमा प्रतिनिधिसभाको विघटनको घटना नौलो होइन । पटक पटक प्रतिनिधिसभा विघटन भएको इतिहास छ । वि.स.२०१७ सालमा महेन्द्रले, त्यसपछि गिरिजा प्रसाद कोइराला र शेरबहादुर देउवाको सिफारिसमा राजा ज्ञानेन्द्रले पनि गरेको थियो । अहिले झण्डै द...
बेइमान प्रतिगामी शासक ओलीलाई वृहत जनआन्दोलनको बलद्वारा सत्ताच्युत गरौं
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले वर्तमान संविधानको मूल मर्म विपरित संसद् विघटन गर्न रास्ट्रपति समक्ष सिफारिस गरे । रास्ट्रपतिले संसद् विघटनको सिफारिश अनुमोदन गरिदिए । यो अनपेक्षित कदम थिएन कम्तीमा हामी जतिका नागरिकका लागि । किनभने स्वभावैले अ...
ओली-प्रचण्डको व्यक्तित्व टकरावको प्रहार व्यवस्थामाथि
पौष ५ गते प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको सिफारिसमा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले संसद् विघटन गरेपछि मुलुकमा जुन राजनीतिक परिस्थिति उत्पन्न भएको छ त्यसले नेपाली जनताको लामो संघर्ष र बलिदान पश्चात प्राप्त लोकतान्त्रिक गणतन्त्र र संघीयता व्य...
प्रधानमन्त्री ओलीकाे असंवैधानिक कदमले निम्त्याएकाे नेपाली राजनीतिको विशम परिस्थिति
नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा)का अध्यक्ष केपी ओली आफ्नो पार्टीले करिब दुई तिहाई जनमत प्राप्त गरी सत्ता संचालन गरेको झण्डै तीन वर्षको संघारमा पौष ५ गते असंवैधानिक रुपमा संसद बिघटन गरी आकस्मिक राजनीतिक दुर्घटना निम्त्याएको छ । यो राजनीतिक दु...
विषम देहान्त चिन्तन !
मलाई फेसबुक हेर्ने बानी परेको छ । जुनसुकै बेला मौका मिल्यो कि फेसबुक हेरी हाल्छु । घर परिवारदेखि देश विदेशसम्मका असिमित सूचना, जानकारी र ज्ञानविज्ञान कुदिरहेका हुन्छन् फेसबुक वालहरूमा । आफन्तजन जो जहाँ बसेको होस् भेट गराइदिन्छ पल पलमा फेसबु...
‘फापारे’-तामाङ सबाल्टर्न गीत !
सबाल्टर्न (Subaltern) भन्ने एउटा शब्द छ । यसबारे दसकौंदेखि विश्वका कहलिएका विद्वानहरूले चर्चा परिचर्चा गर्ने गर्दछन्। लेख–रचना, पुस्तक प्रकाशित गर्दछन् र पिएचडी नै पनि गर्दछन्। यसबारे नेपालका विद्वानहरू मात्र होइन तामाङ विद्वानहरू पनि प्रवक...
व्हारिस्हुङ : जमिनलाई दिइने बलिपूजा
उठान तामाङहरु ख्रेला (माघ-फाल्गुन) छेपा ङा (वसन्तपञ्चमी)लाई जमिनमा वीज रोपणको आरम्भ वा खेतीकिसानी आरम्भको दिनको रुपमा लिन्छन् र पहिलो बालीको रुपमा एक सुर्का भए पनि बारी वा खेत खनजोत गरी मकै छरेर खेतीपातीको आरम्भ गर्छन् । खेतीपातीको क्...
तामाङ संस्कृतिको मौखिक परम्परा अध्ययन अनुभव
मेरो घर मिरिक हो । घर मिरिक भए तापनि दार्जिलिङमै स्कुल पढेँ । त्यसपछि कोलकताको जाधवपुर विश्वविद्यालयमा ग्राजुलेशनदेखि स्नातकोत्तर, त्यपछि एमफिल र पीएचडी तुलनात्मक साहित्यमा गरेँ । साहित्यको तुलनात्मक अध्ययनले विभिन्न साहित्यको तुलनालाई मात्...
तामाङ डायस्पोरा एकरुपताको डायस्पोरा होइन
डायस्पोरा जो उत्पतिको हिसाबले बुझिन्थ्यो त्यो आज अर्कै प्रकारले बुझिन्छ । डायस्पोरालाई आज वृहत तवरले बुझिने गरेको छ । उत्पतिको हिसबले यहुदीहरु जो विस्थापित भए पहिलो शताब्दीमा, उनीहरु विस्थापित भएर छरपष्ट भए, उनीहरुको त्यो जमातलाई डायस्पोरा ...
मौलिकताको खोजी : सकसपूर्ण यात्रा र तितो अनुभव
हालैको कुरा हो, इतिहास पर्गेल्ने क्रममा नब्बे साल (१९९०) को भूकम्प आसपास जन्मेकाहरुसँग उहिलेका कुरा गरिरहेको थिएँ । एक जना युवा हाम्रा संवादमा मिसिन आइपुगे र भने- ‘तपाईंलाई त पैसा आउँछ होला, यी बाजेको भागमा चाहीँ कति पर्छ ?’ प्रश्न सामान्य ...
कोभिड १९ र तामाङ बालबालिकाको शिक्षा
पृष्ठभूमि महामारीको रुपमा विश्वभरि फैलिएको कोभिड १९ भाइरसले विश्वका हरेक वर्ग र समुदायको सामाजिक, सांस्कृतिक तथा आर्थिक जीवनमा ठूलो रुपमा असर गरेको छ । तर पनि आदिवासी जनजाति समुदायमा यो भाइरसको प्रभाव बढी रहने कुरा विभिन्न प्रतिवेदनहरुले...
बहस ३ : तामाङ विकासका मोडल
वि.सं. २०३७ सालदेखि म नेपालको सामुदायीक विकास क्षेत्रमा क्रियाशील छु । विभिन्न अनुभवहरु र नेपालका विभिन्न ठाउँहरु डुल्दा के बुझ्यो भने धेरैजसो नेपालको समुदाय विकास अथवा नेपालको विकासको बाटो चाहीँ नेपालीले व्याख्या गरेको बाटो नहिँडिकन विदेशी...
बहस २ : तामाङ विकास मोडल
विकास र सुशासनको सम्बन्ध विकासको कुरा सुशासनसँग जोडिन्छ । सुशासन बिना विकास सम्भव छैन । त्यसैले सरकार, शासन, सुशासन पहिले प्रस्ट बुझ्नु जरुरी छ । सुशासन राज्याको एउटा सिङ्गो प्रणालीसँग जोडिएको हुन्छ, चाहे त्यो राजनीतिका कुरा होस् वा आर्...
बहस १ : तामाङ विकास मोडल
तामाङ समाज विकास नहुनुका कारणहरु के हुन् त ? यसलाई मसिनो रुपमा केलाउनु पर्ने हुन्छ । यो केलाएपछि अगाडि के गर्ने भन्ने कुरा हेर्नु पर्ने हुन्छ । विकास भन्ने वित्तिकै अहिलेसम्मको धारणा चाहीँ भौतिक विकास, त्यसमा पनि डोजर लगाएर बटो खन्ने भन्ने ...
धर्मनिरपेक्ष मुलुकको धार्मिक झन्डा !
गत साउन १५ गते मार्टिन चौतारीको आइतबारे छलफलमा त्रिभुवन विश्वविद्यालय मानवशास्त्रका प्राध्यापक डम्बर चेम्जोङले नेपालको संविधान २०७२ ले कसरी पृथ्वीनारायण शाहको डिजाइन र इच्छाको “असली हिन्दुस्तान” बनाउने काम गरिरहेको छ भन्ने विद्यावारिधिको शो...
समस्याप्रति बरालिएको सरकार
महामारी तथा दैविक प्रकोप मानवीय कल्पना र नियन्त्रण बाहिरका बिषयहरु हुन् । मानिस पनि प्रकृति भित्रकै सचेत र सर्बश्रेष्ठ प्राणी हो । तर कुनै पनि घटनाका पूर्वसूचना प्राप्त गर्ने अब्बल क्षमता भने हुँदैन । केही प्रतिभावान तथा क्षमतावान युगपुरुषह...
नेपाली राष्ट्रिय झन्डाको हिन्दुत्व
संयुक्त राष्ट्रसंघले नेपालको राष्ट्रिय झन्डाका बारेमा लेखेको छ- ‘नेपालको राष्ट्रिय झन्डा विलक्षण छ । त्यसको कारण हो यसको परम्परागत हिन्दु रूपरंग ।’ राष्ट्रसंघले नेपालको राष्ट्रिय झन्डाको ‘हिन्दुत्व’का बारेमा गरेको यस व्याख्यालाई सजिलै पन्छा...
तामाङ-नेपाली यान्त्रिक अनुवाद प्रणाली : चुनौती, प्रगति र भावी योजना
१. परिचय यान्त्रिक अनुवाद प्रणाली याने कि Machine Translation(MT) System भन्नाले एक भाषामा भएको पाठलाई अर्को भाषामा अनुवाद गर्ने सफ्टवेयर एप्लिकेशन भन्ने बुझ्नु पर्दछ । यस्तो प्रणालीको प्रयोग विभिन्न अवस्था र क्षेत्रमा गर्न सकिने भएकाले ...
तामाङ प्रज्ञा प्रतिष्ठानको स्थापनाः औचित्य र आवश्यकता
१. पृष्ठभूमि जनगणना २०६८ मा कुल १५,३९,८३० जनसङ्ख्या तामाङ भाषिक वक्ता जनसङ्ख्या १३,५३,३११ रहेको छ जुन कुल जनसङ्ख्याको ५.८१ हो । तामाङ जातिआदिवासी जनजातिमध्ये तामाङ जाति तेस्रो स्थानमा रहेको छ भने भाषिक आधारमा भने दोस्रो स्थानमा रहेको छ ।...
आलमले खाएको गोली र ‘झोलेपोके’ नेतृत्व !
कुरो गत बुधबार (वि।सं २०७७ भदौं १०) मा झापा जिल्लाको झापा गाउँपालिको- ३ का वासिन्दा रफीकुल आलमले राज्य र राज्य पक्षका मान्छेहरुले मान्छेभन्दा प्यारो ठानेको, मानेको जनावर गाई-गोरु काटेको, मारेको आरोपमा प्रहरीको गोली खाएर ज्यान गुमाएको प्रसंग...
प्रतिक्रियाका सहायक कारक हुन् ग्याल्जि लामा
यतिबेला केही कलाकारहरुले साङ्गीतिक भिडियो निर्माणको क्रममा नेपालको झण्डा जलाइएको बारे पक्ष र विपक्षमा सर्वत्र बहस चलिरहेको छ । केहीले झण्डा जलाउनेलाई हदैसम्मको सजाय दिनु पर्ने भनिरहेका छन् भने केहीले सजायको विपक्षमा मत जाहेर गरिरहेका छन् । ...
ज्ञान सर्वत्र छ, ज्ञानकै व्यापार गरौं
फ्याफुल्ला (नमस्कार) ! यहाँहरु सबै सबैलाई । यहाँहरु सबै सबैमा परिवारजन, साथीभाइ र गाउँघर समेतमा सुस्वास्थ्यको कामना राख्न चाहन्छु । सर्वप्रथम पाँचौ तामाङ ज्ञान महोत्सवमा मलाई निम्तो दिनु भएकोमा तपाईहरु सबै सबैलाई धन्यवाद ! सरदार बहादुर स...
भाद्र ६ अर्थात् ‘तामाङ’ जातिनाम लेख्न अधिकार पाएको दिन
तामाङ पहिचान दिवस- २०२० को शुभ उपलक्ष्यमा नेपाल लगायत विश्वभरि रहेका सम्पूर्ण तामाङ समुदायमा खुशी र समृद्धिको शुभकामना व्यक्त गर्न चाहन्छु । मानिस यस धर्तिमा आफ्नो मूल्य-मान्यता र पहिचानसहित सम्मानपूर्वक (social value, identity and digni...
कृष्णका कुरा र अरू कुरा
आर्यभट्टयअनुसार महाभारत युद्ध ३१३७ ई.पू.(मा भएको थियो । रोहिणी नक्षत्र तथा अष्टमी तिथिको संयोगले जयन्ती नामक योगमा ३११२ ईशापूर्व ९अर्थात् आज १२ अगस्त २०२० (भन्दा ५१३२ वर्षपूर्व) श्रीकृष्ण्को जन्म भएको मानिन्छ । यही गणितले त महाभारतकाल सिन्ध...
तामाङ भाषाको ध्वनि विश्लेषण र लेखन पद्धति
तामाङ भाषा एक ध्वनि युक्त (tonal) भाषा हो भन्नेमा विवाद छैन । यस भाषामा tone अनुसार शब्दको अर्थ फरक हुँदै जान्छ। वास्तवमा यस भाषा pitch accent प्रकारको ध्वनि युक्त (tonal ) भाषा हो। तामाङ भाषा लेखनमा कुन लिपि अपनाउने आदि विवाद देखिन्छ। वास्...
क्रान्ति हुने कुरा पनि हो, गर्ने कुरा पनि हो
कतिपय मित्रहरू भन्ने गर्नुहुन्छ– खै तपाईंहरूको क्रान्ति ? कहाँ पुग्यो तपाईंहरूको जनक्रान्ति ? कहिले हुन्छ क्रान्ति ? सामाजिक फासिवादी ओली सरकारद्वारा राजनीतिक प्रतिबन्धसहित यत्रो फासिवादी दमनका बिचमा पनि मित्रहरूको यस्ता जिज्ञासाले मलाई क्र...
भाषाको वर्गीकरणहरूमा तामाङ भाषा
भाषाको परिवार हुन्छ भन्ने धेरैलाई थाहा होला तर प्रभाव, आकृति आदिको आधारमा पनि भाषाको वर्गीकरण हुन्छ भन्ने कुरा थोरैले मात्र जानकारी होला । हाल विश्वमा ७,११७ (इथ्नोलग २०२०) जीवित भाषाहरू छन् । यी भाषाहरूलाई महादेश, देश, काल, शिक्षामा प्रयोग,...
बजेट कटौतीः मातृभाषा शिक्षामा अर्थ मन्त्रालयको बदमासी
पृष्ठभूमि भाषा आयोगले गत आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा मातृभाषामा शिक्षा र भाषाको संरक्षण तथा संवर्धनका लागि स्थानीय तहहरूका गाउँपालिका राष्ट्रिय महासङ्घ र नगरपालिका सङ्घसँग सहकार्यको लागि छलफल वा अन्तर्क्रिया गरी सझदारीकासाथ अघि बढ्ने प्रतिबद्...
आरक्षणको नीति कस्तो हुनुपर्छ ?
आरक्षणको नीति र अभ्यास गत महिना संसदको राज्य व्यवस्था तथा सुशासन समितिले आरक्षणसम्बन्धी सहमति गरेपछि पुनः आरक्षणको विषयले सबैको ध्यान आकृष्ट गरेको छ । नेपालमा आरक्षणको नीतिको व्यवस्था, प्रयोग र अभ्यास हुन थालेको करिब डेढ दशक भयो । दोस्र...
तामाङ भाषा शिक्षा : बहुलिपि (देवनागरी, तामयीग र सम्भोटा) प्रयोगको सान्दर्भिकता
पृष्ठभूमि शिक्षा सेवामा वि.सं. २०६६ साल साउन ३२ मा विद्यालय निरीक्षक पदमा नियुक्ति लिएपछि उदयपुर जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा पदस्थापना भई ३ महिना जति त्यहाँ कार्यरत रहेँ।तर लगत्तै शिक्षा सेवाको उपसचिवमा २०६६ साल मङ्सीर ३ मा बढुवा भएपछि जिल्...
सुधार हुनुपर्छ, गोरखापत्र दैनिकको बहुभाषिक पृष्ठ
नेपालकै जेठो दैनिक पत्रिकाको रुपमा प्रकाशित हुँदै आएको गोरखापत्र दैनिकले २०६२/०६३ को जनआन्दोलन–२ को राजनैतिक परिवर्तपछि (२०६४ असोजदेखि गोरखापत्र दैनिकले) ‘नयाँ नेपाल (बहुभाषिक) पृष्ठ’को रुपमा अलग्गै पृष्ठ छुट्टाएर नेपालका विभिन्न भाषाभाषीको...
शिक्षामा तामाङ भाषा र लिपिको कार्यदिशा
विषय सन्दर्भ पृथ्वीनारायण शाह (वि.सं.१८२५) देखि वि.सं. २०७७ सालसम्म करिब २५२ वर्षको अवधिमा राजा, राणा र राजा शासन हुँदै प्रजातन्त्रको स्थापनादेखि वर्तमान लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक शासकीय व्यवस्था स्थापना हुँदासम्म सरकारी कामकाजको भाषाका र...
मोदीले क्रान्तिकारी कवि वरवर रावलाई जेलमै मार्दैछन्
ऊ धर्तीबाट आतङ्कित भयो धम्कीमाथि धम्की दिँदै डरमाथि डर फिँजाउँदै ऊ आफैँ डरायो ऊ निवासस्थानबाट डरायो ऊ पानीदेखि डरायो ऊ स्कुलहरूदेखि डरायो ऊ हावादेखि डरायो स्वतन्त्रतालाई उसले नेल लगायो तर हतकडी बजे र, ऊ त्यस आवाजदेखि डरायो । – व...
सत्ता सञ्चालनमा निरोगीताको प्रश्न
विषय प्रवेश यहाँ विमर्श गर्न खोजेको निरोगीताको विषय कुनै व्यक्तिको शारीरिक र मानसिक अवस्थालाई लिएर सार्वजनिक खपतको लागि गर्न थालेको होइन । अर्कोतिर, रोगी व्यक्तिको उपहास गर्ने, खिल्ली उडाउने ढगंले विषय प्रेरित छैन । रोगी व्यक्तिहरुप्रति...
आदिवासी दिवस : सरकार र जातीय स्वपहिचानको सवाल
सन् १९९४ देखि अंग्रेजी (ईसं) वर्षको अगस्ट ९ तारिखका दिन हरेक वर्ष ‘विश्व आदिवासी दिवस’का रुपमा मनाउने गरिन्छ । यो वर्षको आदिवासी दिवस २६ औं हो । हुन पनि हाल विश्वमा २२० वटा देश रहेको मानिन्छ । त्यसमा सार्वभौम सत्ता आप्mनो हातमा नभएका स–साना...
जनता समाजवादी पार्टी नै किन ?
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा थुप्रै पार्टीहरू स्थापना भए र विभिन्न कालखण्डहरूमा विशिष्ट कार्यहरू गरेर आफ्नो कार्यभार पूरा गर्दैरहे । चाहे वि.सं. २००७ साल पछिको प्रजापरिषद् पार्टी होस या २०६२।६३ पछिका तमलोपा, मधेसी जनअधिकार फोरम, राजपा नै किन न...
राज्यसत्ता, कम्युनिष्ट र आजका श्यामकर्णहरू
पुरातन राज्यसत्ता शोषण, अन्याय र अत्याचारको कारखाना हो । त्यसलाई ध्वस्त गरेर न्याय, समानता र विश्व-मानवतावादमा आधारित नूतन राज्यसत्ताको स्थापना गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो । हामीले पाएको प्रशिक्षण यस्तै यस्तै हो । पुरातन राज्यसत्तालाई नूतन बनाउ...
राष्ट्रिय जनगणना २०७८ मा भाषाभाषिकासम्बन्धी चुनौती र समाधानका उपायहरू
Half the languages of the world are likely to die out during this century-David Crytal १. पृष्ठभूमि नेपालमा जनणनाको औपचारिक थालनी सन् १९११ बाट भएको हो । त्यसपछि प्रत्येक दश वर्षको अन्तरमा जनगणना हुँदै सन् २०११ को एघारौँ जनगणना हो...
एमसीसी र उद्वेलित साहित्यिक मनहरू
भनिन्छ, समस्या बाजा बजाएर आउँदैन । तर, नेपालमा अधिकांश समस्या शासक स्वयम्ले योजनावद्ध रूपमा बाजा बजाएर भित्र्याएको देखिन्छ । नेपालमा राष्ट्रघाती शासकहरू र देशभक्त जनताकाबीचमा लामो समयदेखि अन्तरविरोध रहँदै आाएको छ । अहिले त्यो अन्तरविरोध अमे...
लकडाउन खुकुलो हुँदैमा मास्क नखोलौ
आज विश्व कोरोनाको महामारीबाट आतंकित मात्र हैन यसले बिस्तारै बिस्तारै विश्वलाई नै शिथिल बनाउदै लगिरहेको छ । मानवीय क्षति सँगसँगै आर्थिक, सामाजिक क्षति पनि अतुलनीय हुने नै भयो । डिसेम्बरको अन्तिम दिन अर्थात डिसेम्बर ३१, २०१९ । जब चीनको वुहान ...
युग बदल्ने विप्लवका ‘सपनाका यात्रीहरू’
सपनाका यात्रीहरू सपना जोगाउनुपर्छ सपनामै जिउँछ जीवन, सपनामै रम्छ जीवन मान्छेहरू भन्छन्- प्रतिबन्धात्मक अवस्थामा पनि तपाईंहरूको सिर्जनात्मक कार्यमा कत्ति पनि कमी आएन हगि ! हामीले पनि ती मित्रहरूलाई भन्ने गरेका छौँ- यो प्रतिबन्ध त हामीलाई झन...
फ्लोएडको बलिदानमा उठेको अमेरिकी एन्टी फासिस्ट आन्दोलन
लुई चौधौँले ‘म नै राज्य हुँ, राज्य नै मै हुँ’ भनेजस्तै गरी अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले आफैंले आफैँलाई ‘ल एन्ड अर्डरको राष्ट्रपति’ को घोषणा गर्दै ‘लुईपथ’ पछ्याइरहेका छन् । जर्ज फ्लोएड हत्या-प्रकरणमा विश्वले राष्ट्रपति ट्रम्पको ‘लुईपथ...
सार्वजनिक प्रशासनको सङ्घीयकरणः मन्त्री त्रिपाठीज्यूको अभिभावकत्व
विषय सन्दर्भ नेपालको शासकीय र प्रशासकीय व्यवस्थामा वि.सं.२००७ सालमा लोकतन्त्रको स्थापनासँगै सार्वजनिक प्रशासनलाई संस्थागत गर्ने प्रयास भएको पाइन्छ।नेपालको प्रशासन सुधारको लागि भारतीय प्रशासनविज्ञ एन.एम.बुचको नेतृत्वमा गठित बुच कमिसनबाट स...
विकासको जग नागरिक स्वास्थ्य
विकास एउटा तुलनात्मक बहुआयामिक अवधारणा अर्थात् प्रक्रिया हो । यसलाई एउटै पाटोबाट मात्र व्याख्या विश्लेषण तथा परिभाषित गर्न सकिँदैन । यो मानिसहरूको परिस्थिति तथा सन्दर्भ, समुदाय, समाज, समय, राष्ट्र तथा देशअनुसार फरकफरक पर्न सक्छ । सामान्यतया...
धरातलीय यथार्थमा सार्वजनिक विद्यालय सुधारको खोजी
पृष्ठभूमि हामी कसैले आफ्नो जीवनको धरातलीय यथार्थलाई बिर्सन हुँदैन भन्ने उपसभामुख डा. शिवमाया तुम्बाहम्फेको भनाइ हरेक व्यक्ति, समाज र राष्ट्रको सन्दर्भमा लागू हुन्छ।शायद धरातल नटेकेका हाम्रा सोचहरू फगत स्वैरकल्पनामा सीमित हुन पुग्छन्।तसर्...
नेपालको नामाकरण तामाङ भाषामा भएको सबैभन्दा प्रमाणिक आधार
नेपालको नामाकरण प्राचीनकालदेखि नै विभिन्न ग्रन्थ, शिलालेखहरूमा रहेको पाइन्छ। नेपालको प्राचीन इतिहासको पुस्तकहरूमा नेपालको नामाकरणको विभिन्न तर्क र अनुमानहरु उल्लेख भएका पाइन्छन् । तिनीहरूमा नेप नामक गोपालवंशीहरूको बसोबास भएको ठाउँ भएको हुँद...
भाषिक आन्दोलन : किन अझै जेठ १८ गते कालो दिवस ?
पृष्ठभूमि भनिन्छ मानिसको दिमागसम्म पुग्न सम्पर्कको लागि मातृभाषाबाहेक अन्य जुनसुकै भाषामा कुरा गर्दा हुन्छ तर मानिसको मनसम्म नै पुग्नु छ भने मातृभाषामै कुरा गर्नु पर्दछ।त्यसैगरी कुनै जातिको अस्तित्व लोप गराउनु वा हत्या गर्नु छ भने त्यस ...
छोटे राजाहरुलाई गणतन्त्रको सलामी
विश्व कोभिड– १९ भाइरसको संक्रमणले शिथिल बनेको कुरा सबै सर्वबिदित नै छौ । हामी नेपालीहरु विश्वको विभिन्न मुलुकहरुमा कोभिड– १९को संक्रमणबाट जोगिन र बाँच्नका लागि अनवरत संघर्ष गरिरहेका छौं । विश्वले नै बन्दाबन्दीको अवस्था ब्योहोर्नु परिरहेको अ...
ओलीको आदर्श राज्य
पृष्ठभूमि दार्शनिक प्लेटोले आफ्नो पुस्तक द रिपब्लिकमा आदर्श राज्यको पूर्व शर्तहरु उल्लेख गरेको थियो । उनको अनुसार,‘ जुन राज्यमा दार्शनिक र कवि शासक र शासक दार्शनिक र कवि हुन्छन्, त्यस्तो राज्य आदर्श राज्य हुन्’ भनेका थिए । प्लेटोको यो भ...
मातृभाषामा आधारित दोस्रो र विदेशी भाषा सिकाइ
पृष्ठभूमि विद्यालयको शिक्षण सिकाइको माध्यम भाषा नेपाली भएकाले बालबालिकाको सिकाइ सहजताको लागि भनेर पाँचथरको फिदिम नगरपालिकास्थित देवकोटा कुनै एक विद्यालय सेवा क्षेत्रका अभिभावकले आफ्ना बालबालिकालाई आफ्नो लिम्बू भाषा सिकाएनन् । उनीहरूलाई आ...
बहुभाषी नेपालमा मातृभाषा कि संस्कृत भाषा ?
हालसालै शिक्षा मन्त्रालय अन्तर्गतको पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले कक्षा एकको संस्कृत विषयको पुस्तक तयार पारेर त्यसलाई मान्यता दिइसकेको जानकारी विभिन्न पत्रपत्रिकामार्फत प्राप्त भएको छ । यो निर्णयलाई असन्तुष्टी जनाउन केही लेखहरु पनि प्रकाशनमा आए...
संस्कृत भाषा : भ्रम र यथार्थ- ३
संस्कृत मातृभाषा होइन र संविधानतः नेपाली पनि मातृभाषा होइन । यस तथ्यलाई प्रष्ट पार्नका लागि नेपालको संविधान (२०७२) र अनिवार्य तथा निशुल्क शिक्षासम्वन्धी ऐन, २०७५ हेर्नुपर्ने हुन्छ । म ती भाषिक प्रावधानहरू प्रस्तुत गर्दछु- १. ‘देवनागरी लि...
संस्कृत भाषा : भ्रम र यथार्थ- २
‘संस्कृत भाषा सबै भाषाको जननी (आमा) हो’ भन्ने कथनले एकातिर भाषा अध्येयताहरूलाई पेट मिचिमिचि हसाउँछ भने अर्कोतिर हाम्रा चिन्तन-मन्थन र ज्ञानविज्ञानको वैज्ञानिक परम्परामाथि पनि प्रहार गर्दछ। यो कयन भ्रमात्मक मात्र होइन, षड्यन्त्रमूलक पनि छ । ...
संघीय शिक्षा पद्धतिमा मातृभाषा र संस्कृत भाषाका सवालहरू
पृष्ठभूमि संसारकै सुन्दरतम र उत्कृष्ठ व्यवस्था मानिन्छ, लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक सङ्घीय शासन व्यवस्था । यो व्यवस्था विश्व परिदृश्यमा हेर्दा प्रजातन्त्रको पनि परिमार्जित संस्करणको रूपमा विश्वका विभिन्न मुलुकहरूमा प्रयोग र अभ्यास भरहेको...
संस्कृत, अंग्रेजी र मातृभाषाको शिक्षामा प्रयोगजन्य परिदृश्यहरू
शब्द ब्रम्हा संस्कृत उक्तिको नेपालीकृत अर्थ कुनैपनि शब्दले विचार वा भावको सम्प्रेषणको सामर्थ्य राख्छ भन्ने हुन्छ । अझ शब्दमा त्यस्तो शक्ति हुन्छ जसबाट मानिसको मनमस्तिष्क मात्र नभई हृदयको अन्तरकुन्तरमा उत्पन्न मनोभाव वा संवेदना व्यक्त गर्न स...
वामदेव सकस !
विषय उठान वामदेव सकस यतिबेला ओलीको अध्यक्ष र प्रमबाट राजीनामासम्म आइपुगेको छ । वामदेव गौतम नेपालको राजनीतिमा चीर परिचित नाम हो । उहाँको परिचय दिन आवश्यक छैन । उहाँ नेपालको राजनीतिको मुख्य खेलाडी नभएपनि सहायक पात्र चाँहि हुन् । सहायक अर्थ...
असगंठित क्षेत्रको लागि राज्यको दायित्व
पृष्ठभूमि कोरोना भाइरस महामारीविरुद्ध गएको चैत ११ देखि सुरु लकडाउन किस्ताबन्दीमा बैशाख २५ सम्म तन्किएको छ । मानिसहरु राजधानी/शहर वा कार्यस्थलबाट लकडाउन तोड्दै सयौं किलोमिटर पैदल हिँडेर आ–आफ्नो घर जाने लर्को लागेको छ । सडकमा तिनका हृदयवि...
सुरक्षित यात्राको अधिकार
संसारमा शारीरिक मानसिक अपाङ्ग भएका व्यक्तिहरुको संख्या कति होला ? त्यसको ठ्याक्कै प्रतिशत त नहोला । अन्य तथ्यांक जस्तै यसको पनि आ–आफ्नै व्याख्या छन् । संख्या जति होस् अर्थात् थोरै नै होस्, के तिनको बाँच्ने अधिकार छैन ? तिनले आफ्नो शारीरिक, ...
सरकारलाई नयाँ वर्षको शुभकामना !
एक दिन एउटा कार्यक्रम सकेपछि बहालवाला भाषा आयोगका अध्यक्ष डा.लवदेव अवस्थीसँगै फर्कने क्रममा डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनमा विद्यावारिधिको लागि बस्ने बेलाको एउटा प्रत्यक्ष अनुभव उहाँले बताउनुभयो, ‘एक जना महिलालाई आफनो श्रीमानले बिसञ्चो भएकोल...
संविधानको दुरुपयोग गर्नु गम्भीर अपराध
विश्व कोभिड–१९ को आक्रान्तले भयावह भएको अवस्थामा यस संक्रमणबाट नेपाल पनि अहिले अछुतो छैन । विभिन्न जिल्लाहरुमा संक्रमित संख्या बढेसँगै जोखिम पनि उच्च हुँदैछ । जोखिमको संभावनाका कारण लकडाउनको समय बढाईएको छ । जसका कारण सर्वसाधारण नागरिक र विद...
बोन धर्मको उत्पत्ति र वर्तमान अवस्था
परिचय हामी मध्ये धेरै मानिसहरु बुद्ध धर्म र बोन्पो(बोन) धर्मलाई एउटै सिक्काको दुई पाटो हुन् भन्ने भ्रममा छौं । पहिले यो भ्रमको खाडल बाट माथी उठ्न जरुरी छ । तिब्बतमा बुद्ध धर्मको प्रचार हुनु भन्दा पहिले नै बोन धर्मको स्थापना भएर प्रचारप्र...
मालको चाल नपाएपछि
नेपाल मन्दिरै मन्दिरको देश हो, तसर्थ, पनि हामीले मन्दिर र मुर्तिलाई नै पुरातात्विक महत्वको वस्तु मान्यौं । त्यस्तै सांस्कृतिक सम्पतिहरुमा हाम्रो ध्यान गयो । किनपनि भने नेपाल संस्कृतिको खानि भएको देश पनि हो । नेपालबाट सयौँ पुराना गाडीहरु ...
संकटको बेला राज्यको भूमिका आर्थिक क्षति होईन, मानवीय क्षति जोगाउन केन्द्रीत हुनु पर्दछ
महामारी, भोकमरी र भ्रष्टाचारीको जटिलताले गुज्रिएको परिस्थिति वर्तमान नेपालको परिदृश्य रहेको छ । विश्व महामारी कोरोना भाइरसको आक्रान्त र भयावहले आतंकित बनाएको छ । मानिस–मानिस नै देख्दा, भेट्दा भयभीत हुन्छन् । विश्वको महाशक्तिशाली राष्ट्रदेखि...
‘क्रान्तिमा जीवन आहुती दिनेहरुको हिसाब भएन’- प्रजातन्त्र सेनानी श्यामकुमार तामाङ
(२००७ सालको प्रजातन्त्र प्राप्तिको आन्दोलनले नयाँ समय र चेतनाको प्रवाह समाजमा भित्र्याएको थियो । राजनीतिक रुपमा नेपाली कांग्रेसको यस आन्दोलनमा मुख्य भूमिका थियो । कांग्रेसको आन्दोलनको आधार स्तम्भ थियो- जनमुक्ति सेना । यसै सेनाका सदस्य स...
ताम्सालिङ स्वशासनको आन्दोलन
वामपन्थीहरु भन्ने गर्छन् ‘कम्युनिष्ट आइडोलोजी’ राज्यविहीनता र राजनीति विहिनतामा पुग्ने संघर्षकै परिमाण स्वरुप अन्तरिम संविधान र त्यसपछि नयाँ संविधान आयो । तर, अन्तरिम संविधानभन्दा धेरै पछाडि फर्केर नयाँ संविधान आयो । यो संविधानले राज्यका सं...
तेस्रो विश्वयुद्धको सामना
विषय प्रवेश चीनको वुहानबाट शुरु भएको कोरोना यतिबेला विश्वव्यापी बनेको छ । कोरोनाको उत्पतिलाई नै आधार मानेर चीनमाथि व्यापक प्रहार र बदनामीकरण गर्ने र गर्न सक्ने दुष्प्रयत्न हुँदै आएको छ । कोरोनाले विश्वभरि आफनो शक्ति प्रदर्शन गरिरहेको बेल...
विकल्प : खराब शासकको होइन, खराब अवधारणाको खोजौँ
नवउदारवादी अर्थराजनीतिको चरम असफलताबाट उदय भएको खराब शासकहरुको दबदबा रहेको युगमा मानव जाति बाँच्नु परेको छ । हामी बाँचेको युग ट्रम्प, मोदी, जोन्सन र ओलीजस्ता अनुदार दक्षिणपन्थी खराब शासकहरुले दिगविजय हाँसिल गरेको युग हो । यस्तो बेला मानव ज...
रैथानीयतामाथि संकटको भुमरी
मानिसले जीवनमा दुई जिनिस उत्पादन गर्छ । एक, आफूजस्तै मानिस । दुई, जीवनलाई आवश्यक भौतिक र बौद्धिक सामग्री । बौद्धिक सामग्रीमध्ये एक हो- संगीत । संगीतले मानव मनको भाव व्यक्त गर्छ, त्यो भाव निश्चित भाषामा सबैभन्दा बढी व्यक्त हुन सम्भव हुन्छ । ...
तामाङ सामाजिक आन्दोलनः विगत, वर्तमान र भविष्य
परिचय सामान्य भाषामा सामाजिक आन्दोलन भनेको सामाजिक परिवर्तन गर्नका लागि वा परिवर्तनलाई रोक्नका लागि गरिने सामुहिक प्रयास हो । जहाँ साझा उद्देश्य, साझा विश्वास र साझा धारणा रहेको हुन्छ । सामाजिक आन्दोलन मूलतः सामाजिक हित र भलाइका लागि सिर...
ताम्सालिङ प्राप्ति : राजनीतिमा आउनुकाे विकल्प छैन
म वि.संं. २०२२ सालदेखि विद्यार्थी आन्दोलनमा होमिएँ । २०२२ सालमा आएएससी प्रथम श्रेणीमा उतीर्ण गरेपछि मोरङ क्याम्पसबाट विद्यार्थी आन्दोलनका लागि प्रतिनिधि छनोट भएर काठमाडौं आएदेखि देशको माहोल बुझ्न थालेँ । इन्जिनियरीङको सपना त्यागेर राजनीतिमा...
भद्रगोल जेलको सम्झना
लकडाउनका दिनहरु बितिरहेका छन् । कपनको गुम्बामा ठोकिएको एक झुल्का घामले मेरो निन्द्रा बिउँझेको छ । कालो कफीको लतमा गजडी झैँ लठिने मेरो पहिलो कर्म त्यहीँबाट शुरु हुन्छ । कालो कफी नखाए मेरो शरिरमा घाम उघ्रेको अर्थ हुँदैन । बडो उदास यो दिन आफ्न...
कोरोना रोकथाम : चुनौती र अवसर
विश्वव्यापी बन्दै गएको कोरोनाको प्रकोप रोकिने छाँटकाँट छैन । यस्तो लाग्दैछ, कोरोना संसार ध्वस्त पार्ने महाअभियानमा निस्केको छ र यसले तीब्र वेगमा आफ्नो गति फैलाउँदैछ । भौतिक साधनस्रोतले सम्पन्न भनिएका मुलुकहरू नै कोरोनाको प्रकोपले आक्रान्त छ...
भुइँ मान्छेकाे लकडाउन डायरी
धर्तीको रमणीय देशको कुरुप राजधानीमा छु । कुरुप यश मानेमा कि यो प्रकृतिका कारण कुरुप होइन, यहाँको राजनीतिलाई कुरुप भनिएको हो । अर्थात् प्राकृतिक सौन्दर्यको दृष्टिले कुरुप भन्न खोजेको विल्कुल होइन । शुरुमै गलत अर्थ लाग्न सक्ने अनेक कारण यो स्...
‘म’ सचेत र जिम्मेवार नागरिक
यति बेला कोरोना भाइरस (कोभिड-१९) को संक्रमण चरम रुपमा विश्वभरि तिव्र गतिमा फैलिरहेको छ । यसले सिङ्गो विश्वको अर्थतन्त्रलाई लगभग धराशायी बनाउन लागेको देखिन्छ । चीनको बुहान शहरमा पहिलोपटक देखिएको कोरोना भाइरले विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रहरुलाई ...
विश्व आक्रान्त पारेको कोरोनाका चुनौती र नियन्त्रण
कोरोना भाइरस (कोभिड-१९) को प्रकोपका कारणले विश्व शिथिल बन्दै गइरहेको छ । यसका कारण विश्व अर्थतन्त्र नै नराम्रोसँग प्रभावित हुने भएको छ । कोभिड-१९ कै कारण व्यापार, व्यवसाय ठप्प भएका छन् । विभिन्न देशहरूले कोभिड-१९ बाट बच्न लकडाउन विधि अपनाइर...
कोरोना कहर र नागरिकको दायित्व
अहिले विश्व एउटा नसोचेको विषम परिस्थितिको सामना गर्दैछ । चीनको हुवेई प्रान्तको राजधानी वुहानमा देखापरेको कोरोना भाइरस (कोविद-१९) ले संसारभर आतङ्क मच्चाइरहेको छ । संसारका सबै देशमा फैलिसकेको यो भाइरसले महामारीको रूप लिइसकेको छ । गत जनवरी तेस...
ताम्सालिङ र तामाङ स्वायत्त राजनीतिक इकाईहरु
ताम्सालिङको भूगोल पूर्व दूधकोशी, पश्चिम बुढिगण्डकी, उत्तर हिमाल र दक्षिण चुरेको तल्लो किनारासम्मको भू-भागमा तामाङ जातिको घना बसोवास रहेको छ । प्राचीनकालमा यो चारकिल्लाभित्रको भू-भाग ‘माङ ह्युल’ वा ‘तामाङ ह्युल’ वा ‘तामाङ ह्युल्सा’ नामले ...
बुद्धिमान मोक्तानको ‘जिक्तेन तामछ्योइ’ माथि चर्चा
जिक्तेन तामछ्योइ (लोकशास्त्र), साछ्या-नामछ्या (आकाश-धर्तीको सृष्टि), ठुङराप-धुङराप (उत्पत्ति र वंशावली) जस्ता शिर्षकमा प्रायः सृष्टिको कथा र तामाङ थरीय उत्पत्ति स्थान, कुलदेवता र वंशको व्याख्यान ताम्बाले गर्ने गरेको पाइन्छ । बुद्धिमान मोक्त...
मौलिकता हराएको नेपाली विज्ञापन
नेपालमा हरेक क्षेत्र तथा विधाहरुमा मौलिकताको कुरा उठिरहँदा नेपाली विज्ञापन क्षेत्र त्यसबाट अछुटो रहने कुरा नै भएन । स्वभाविक रुपले नेपाली विज्ञापन क्षेत्रमा पनि मौलिकताको कुरा उठ्ने नै भए, उठीरहेकै छन् र उठाइरहकै छन् । विज्ञापनमा नेपाली ...
मृत्युबाट जोगाउने मेरो असल अभिभावक गणेश सर
गणेश पण्डित नुवाकोटको वामपन्थी आन्दोलन मात्रै होइन देशकै एक ईमानदार देशभक्त वामनेता हुनुहुन्थ्यो । उहाँ हामी र हामीभन्दा अग्रजहरुका पनि अभिभावक हुनुहुन्थ्यो । जीवनका अप्ठेरा दिनहरु आउँदा झट्ट सम्झने विरलै मान्छे हुन्छ प्रत्येक नागरिकका ।...
ताम्सालिङ नहुनुमा प्रणालीगत त्रुटी
प्रदेशवासीहरुको अपेक्षा विपरित गण्डकी र कर्णाली झैँ प्रदेश नम्बर ३ लाई पनि बागमती नामाकरण गरिएको छ । बिगतमा नेवा-ताम्सालिङ नामाकरण गरेरै छाड्ने बाचा कसम खाने प्रदेश सांसदहरु बागमतीको पक्षमा पार्टी निर्देशन आए पछि निरिह भएका थिए । दलीय राजनी...
नेपालको संविधानमा ‘राज्य भाषा’ र ‘मातृभाषा’ सम्बन्धी परिकल्पना
नेपालको संविधान (२०७२)ले दुइ प्रकारका भाषाको व्यवस्था गरेको छ– ‘राज्य भाषा’ र ‘मातृभाषा’। नेपाली भाषालाई राज्य भाषा मानेको छ भने अन्यलाई मातृभाषा। राज्य भाषालाई राज्य (सरकार)का सबै कामकाज गर्न दिइएको छ भने मातृभाषालाई शिक्षामा मात्र सिमित प...
तामाङ जातीय मुक्ति आन्दोलनको अबको कार्यदिशा
हामी अहिले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा बाँचिरहेका छौं । झन्डै सात दशक लामो सामन्तवाद बिरोधी आन्दोलन र हजारौं वीर विरङ्गनाहरुको बलिदान स्वरुप यो राजनैतिक परिवर्तन सम्भब भएको हो । त्यसको निम्ति सबैभन्दा पछिल्लो माओवादी जनयुद्धको जगमा ...
सरकार लोकप्रिय बन्ने नाममा निरङ्कुश बन्न उद्धत
नेपाल संघीय लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक देश हो । त्यसका हामी नागरिक । हामीले मान्नु पर्ने अर्थात् परिपालना गर्नु पर्ने गणतान्त्रिक नेपालको नयाँ संविधान । मूलतः संविधान अनुसार मुलक चल्यो कि चलेन ? संविधानतः देशको बागडोर सम्हाल्नेहरु चले चलेनन् ...
विरक्तिएका प्रेम र ताम्सालिङको रोदन
पछिल्लो समय प्रदेश नं. ३ को राजधानी र नामाकरणको सवाललाई लिएर मध्य नेपालको बहस केही तातेको थियो । अहिले यो सवालका चर्चा सेलाए पनि केही बाछिटाहरु सामाजिक सञ्जालतिर भेटिन्छन् । त्यही विषय बारे यो लेखमा केही चर्चा गर्दैछु । बहसमा प्रदेश ३ को...
गुमनाम सहिद तुलाराम अर्थात् गोले काइँला
२००७ सालको क्रान्तिमा विराटनगरको मोर्चा गिरिजाप्रसाद कोइरालाले सम्हालेका थिए । विराटनगरको जुट मिलमा तुलाराम तामाङ काम गर्थे । तामाङ गिरिजाबाबुकै साथी हुन् । राणाहरुले सबैलाई हाम्रा रैतीमात्र भन्थे । हामीलाई रैतीबाट सर्वभौम सम्पन्न नागरिक...
ल्होछार : ज्योतिष विज्ञान र फलित ज्योतिष
भारतीय ज्योतिषमा दुई-दुई महिनाको एउटा ऋतु गरी वर्षको छ ऋतु जनाएता पनि हिमाली पात्रोमा तीन-तीन महिनाको एउटा ऋतु मानेर वर्षको चार ऋतु मात्रको गणना गरिन्छ । भूगोलको देशान्तरले गर्दा ऋतुको मौसम प्रकट हुनु मसिनो खालको फरकपन देखा पर्दछ । त्यसले ग...
हार्नेहरुका इतिहास : मिथक कथा
विगतलाई अंग्रेजीमा 'past' भन्दो रहेछ । मानव समाजमा विगतलाई नयाँ पुस्तामा हस्तान्तरण गर्ने विधि र परम्परा हुन्छन्, त्यही कुराले मान्छेलाई मान्छे बनाउँदो रहेछ । यदि विगतलाई निरन्तरता दिने, विगत नयाँ पुस्तामा सार्ने विधि छैन भने त्यो वास्तबमा ...
धर्मको नाममा सांस्कृतिक हस्तक्षेप र तिब्बतीकरणको अभियान
हाल नेपालमा भारतको दलाई लामाका मिशेनरी बौद्ध पाठशाला र बौद्ध विहार-गुम्बाहरुमा अध्ययन गरी नेपाल फर्किए पछि ‘खेन्पो’ (संघनायक), ‘टुल्कु’ (अवतारी) र ‘रिम्पोर्छे’ (महान/मूल्यवान)को उपाधि दिने र लिने होडबाजि नै चल्ने गरेको छ । त्यस प्रकारको आधा...
तामाङ राजासँग पृथ्वीनारायण शाहको युद्ध
तिमाल क्षेत्रलाई तामाङहरुले आफूहरुको ऐतिहासिक महत्वको क्षेत्र मान्दै आएका छन् । झिंगु, रोशी र सुनकोशी नदीले छुने मध्यपहाडी बेँसी भेगमा रहेको तिमाल क्षेत्रले महत्वपूर्ण इतिहास र सांस्कृतिको विरासत बोक्दै आएको छ । हरेक वर्षका चैत्र शुक्ल च...
तामाङ साहित्यले समाउनुपर्ने बाटो
मानिसले बोलिने भाषाहरु अहिलेको निर्माण होईन । मानिसको विकास क्रमसँगै युगौंको त्याग र समर्पणको प्रतिफल हो । त्यसैले कुनै पनि भाषा कसैको सर्वश्रेष्ठ र कसैको निम्नकोटीको भन्ने हुँदैन । हुन त राज्यको पहुँचको भाषा वा राष्ट्र-अन्तर्राष्ट्रिय पहँु...
कसरी दबाइयो चैनपुर लिम्बू विद्रोह ?
गोरखाली फौजसँग लड्ने भिड्ने लिम्बू सुब्बाहरूमध्ये केहीले गोरखाली राजा पृथ्वीनारायण शाहसँग सम्झौता गरी हिजो सेन राजाहरूबाट आफूले प्राप्त गरेको अधिकारसहितको लालमोहर लिए भने कतिपय सुब्बाहरू सिक्किमतिर राजनीतिक शरणमा पुगी आफूहरूको भूमि फिर्ता ग...
दशैंको राजनीति
कृषि युग हुँदै अगाडि बढेका दुनियाँका सबै समाज र जातिका परम्परागत चाडपर्वमध्ये बाली लगाउने र बाली भित्र्याउने समयका चाडपर्व विशेष महत्व्का रहिआएका देखिन्छन् । नेपालका जनजातिका अधिकांश पर्व पनि यसै कोटीमा रहेको पाइन्छ । दक्षिण एसियाको सिन्धु ...
यसकारण दशैं परित्याग
आफ्नो चाडपर्वलाई चाहिँ निमिट्यान्न हुन नदिऊँ, र दशैं जस्तो चाडले जनजाति चाडहरूलाई सिध्याएको हुनाले सके बहिष्कार गरौँ, नसके परित्याग गरौँ त्यति पनि नभए आफ्नो चाडपर्व चाहिँ धुमधामले मनाऔँ भन्ने कुरामा जनजाति आन्दोलन विगतका वर्षहरूदेखि निर्देश...
दशैंलाई साझा पर्व भनेर अतिरञ्जित गर्नुको औचित्य छैन
दशैं मनाउने परम्पराको सुरुवातबारे नेपालका समाजशास्त्री, संस्कृतिविद् र इतिहासकारहरूका भिन्नभिन्न दृष्टिकोणहरू छन् । कसैले यसको विशुद्ध धार्मिक कोणबाट व्याख्या विश्लेषण गर्ने गरेका छन् भने कसैले शासक वर्गको वीरता, सौर्य आदिको प्रशंसा गर्ने उ...
शिक्षामा गुणस्तर के हो ?
शिक्षामा गुणस्तरको कुरा गर्दा दुई तीनवटा कुराहरु आउँछन् । गुणस्तर भनेको के ? शिक्षकले के गर्न सकिन्छ ? र, भाषा कसरी जोड्ने ? गुणस्तर भनेको शिक्षकले पढाएका केटाकेटीहरु काम लाग्यो भने त्यो गुणस्तर भयो, लागेन त्यो गुणस्तर भएन । शिक्षकले कुन...
शब्द : एक शक्तिशाली हतियार
मानिसले बोल्दा प्रयोग गर्ने शब्दहरुले मन-मस्तिष्कलाई प्रत्यक्ष प्रभाव पार्दछ । त्यसको प्रभाव सकारात्मक वा नकारात्मक दुबै हुने गर्दछ । शासक वा सामन्ती वर्गका मानिसहरुले प्रयोग गर्ने गरेका शब्द र सर्वसाधारणले प्रयोग गर्ने शब्दहरुमा विभिन्नता ...
मुन्दुम : किराती महागाथा
(क) मुन्दुम के हो ? किरात समुदायभित्र रहेको भाषिक विविधताअनुसार लिम्बूले मुन्धुम, सुनुवारले मुक्दुम/मुग्दुम र याक्खाले मुन्तुम भन्छन् । किरात राई समुदायभित्रका कुलुङले रिद्दुम; चाम्लिङले मुन्दुम/मुदुम; दुमी, मेवाहाङ, साम्पाङले मुद्दुम; प...
ब्लग : तामाङ प्रसारण दिवसको शुभकामना !
‘माम्’ (हजुरआमा) नेपाली (पर्वते) भाषाका धेरै शब्द जान्दिन थिएँ । घरमा तामाङ भाषा मात्र बोलिन्थ्यो । हामी दाजुभाइ दिदीबहिनीले नेपाली भाषामा कुरा गरेको माम् (हजुरआमा)लाई मन पर्दैनथ्यो । कतै नेपाली शब्द परिहाले ‘लु चु बामन दो दाजि । ह्राङला ग्...
ब्लग: तामाङ भाषा नजान्दा
युट्युव हेर्दै थिएँ । मनमा तामाङ भाषा सिक्ने कुनै युट्युव च्यानल छ कि भन्ने सोच आयो । सर्च गरेँ । एउटा एनिमेटेड भिडियो भेटियो । भिडियोमा एउटा केटा तामाङ लुगामा सजिएर हिड्छ । तामाङ बस्तीमा पुग्छ । गाउँलेले नयाँ मान्छे आएको ठानेर घर कता हो बा...
पहाड-पर्वत पुज्ने-पुकार्ने परम्परा
नेपाल सरदभित्र पहाड-पर्वत, भीर-पहरा, छाँगा-छहरा, गुफा-ओडार, नदी-नालाहरुलाई देवत्वको प्रतिक भनि पुज्ने प्रचलन परापूर्वकालदेखि नै चल्दै आएको हो । यो प्राकृतिक शक्तिको पूजकहरुले थालनी गरेका हुनाले यो त्यसैको परम्परा मानिन्छ जो तन्त्र विद्यासँग...
गोसाईकुण्ड : सबैको भगवान
‘सबैको भगवान्, गोसाईकुण्ड भगवान !’ जसलाई गोसाईकुण्डको शक्तिबारे थाहा छैन, उसलाई यो भनाइ अनौठो, अमिल्दो र अपत्यारिलो हुन सक्छ । तर, जसलाई परेको छ, उसले यो कुरा साँच्चै हो रहेछ भनि विश्वास गर्छन् किनभने धर्म, धार्मिक र आध्यात्मिक कुरा कुनै तर...
आरक्षणको मुद्दा राजनीतिक हो, प्रशासनिक मात्र होइन
अहिले आरक्षणको विषय यस्तो जटील बनेको छ कि अरु भए पो यहाँ गल्ती भयो, यहाँ सुधार्न सकिन्छ भन्नु । सँगै आन्दोलनमा हिँडेका, आन्दोलन गरेका सुरेश आले मगरको पार्टीका अध्यक्ष प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ । डा. ओम गुरुङले जिन्दगी बिताएका पार्टी अहिले सत्...
ताओ दर्शन, जसको ग्रन्थ बाइबलपछि सर्वाधिक बिक्री भयो
ताओ ते चिङको मार्गको सुरुवातकर्ता भनेर लाओत्सेलाई मानिन्छ । चिनियाँ भाषामा लाओत्सेको अर्थ हुन्छ- आदि गुरु अर्थात् प्राचीन गुरु । कतिपय विज्ञहरूको मतानुसार उनीभन्दा अगाडिदेखि नै ताओ मार्गको सुरुवात भैसकेको थियो । ई.पू. ६०० वर्षअगाडि लाओत्सेल...
आरक्षण के हो, के होइन ?
लोकसेवा आयोगको कर्मचारी भर्नासम्बन्धी पछिल्लो असमावेशी विज्ञापनले नेपालमा फेरि आरक्षण बहस चर्किएको छ। नेपालको संविधानमा भएको समावेशिता अधिकार तथा कर्मचारी भर्नासम्बन्धी ऐन बर्खिलाप हुनेगरी आयोगले निकालेको विज्ञापन तथा त्यो नरोक्न सर्वोच्च अ...
रसुवाको ठूलोभार्खुमा अभ्यासरत तामाङ न्यायप्रणाली
तामाङ जातिको आफ्नो छुट्टै परम्परागत न्यायप्रणाली रहेका छन् । तामाङ न्याय प्रणाली अलिखित तर सामाजिक स्वीकार्यत प्राप्त छन् । ह्युलछोक्पा (गाउँभेला) तामाङ न्यायप्रणालीको सर्वोच्च अंग हो । ह्युलछोक्पाले कानुनको निर्माण, अनुमोदन र लागु गर्ने गर...
कुलमान भ्रष्ट कि मोदी मतियार !
२४ सैं घण्टा जनतालाई उज्यालो दिन सफल भएका कुलमान घिसिङमाथि पटकपटक षड्यन्त्रपूर्ण खेलहरु हुँदै आइरहेको छ । विद्युत प्राधिकरणको कार्यकारी निर्देशकमा कुलमान घिसिङ आउनुअघि प्राधिकरणका कर्मचारीहरु विभिन्न खाले माफियाहरुको कमिसन मोहमा फसेका थिए ।...
आदिवासीको आर्थिक विकासको सवाल
आदिवासी जनजातिको अधिकारको सवाल उठ्ने बित्तिकै आर्थिक सवालको चर्चा हुने गर्दछ । केही पक्षबाट नेवार र थकालीको आर्थिकस्तरको प्रसंग निकाल्दै आदिवासी जनजातिहरु समग्र विकासको चक्रमा पछाडि परेको तथ्यालाई अस्वीकार गर्ने गर्दछन् भने केही अभियन्ताहरु...