सूक्ष्म जीवजन्तुदेखि ठूलाठूला प्राणीहरू तथा मानिसहरूले खाने अन्नबाली तथा फलफूल एवं तरकारी जस्ता खाद्यवस्तुहरूको उत्पादनका साथै मानिसहरूले लगाउने कपडाको स्रोत माटो हो । वर्षायामको बाढी कम गर्न पनि माटोले मद्दत गर्दछ । वातावरण शुद्धीकरणमा माटोको ठुलो भूमिका हुन्छ ।
मठ मन्दिर, पाटी पौवा जस्ता सांस्कृतिक धरोहरहरू जमिनमा नै रहेका हुन्छन् । जलवायु परिवर्तन रोक्नमा माटोको अहम् भूमिका हुन्छ त्यसैले माटो जन्म देखि मृत्युपछि सम्म चाहिने महत्त्वपूर्ण वस्तु हो ।
माटो प्राणीहरूको वासस्थानको आधार हो । रुख बिरुवा, घाँसपात जस्ता सबै किसिमका वनस्पतिहरूको आधार एवं उनीहरू हुर्कन तथा बढ्नका लागि आवश्यक पानीका साथै पौष्टिक तत्त्वहरूको स्रोत पनि माटो नै हो । मानिस बस्ने घरहरू, औद्योगिक उत्पादन तथा बन्द व्यापार गर्ने भवनहरू । एक स्थानबाट अर्को स्थानमा पानी लैजान बनाइने नहरुहरु जस्ता इञ्जिनियरीङ् कार्यहरूको लागि आवश्यक निर्माण सामग्रीहरूको स्रोत तथा यी पूर्वाधारहरूको आधार पनि माटो हो । यही माटोको महत्त्व र प्रयोगमा आज पाटन दरबार सङ्ग्रहालय केशवनारायण चोकको भित्र आँगनमा माटोसँग खेल्दै प्रत्यक्ष कला मञ्चन गरियो ।
मणी केशवनारायण मन्दिर पछाडिको आँगनमा सेतो ब्यानर । ब्यानर माथि एक डोको चिसो कालो माटो । माटो राखिएको एक आँगनको एक कुनामा जापानकी चित्रकार राइको सिमिजुले अर्को कुनामा क्रोएसियाली चित्रकार इरिस पोलजान र यी दुई महिला भन्दा अगाडि कुनामा मारी तेराउची उभिइन । जब बज्ने कचौरा अर्थात् “सिङगिङ बावल” को धुन आयो तब ती तीन महिला सुस्तरी सुस्तरी माटो भएको ठाउँमा आफ्ना पाइला बढाउँछन् । धुन बेला बेलामा बज्छ । ती महिला पनि बिस्तारै बिस्तारै आफ्ना खुट्टाको पाइला नाप्दै नाप्दै अघि बढ्छन् । चित्रकार राइको सबैभन्दा पहिला माटो राखिएको स्थानमा आइपुग्छिन् । उनी भुईँमा निहुरिएर उभिन्छिन् । त्यसपछि चित्रकार इरिस र तेराउची पनि राइको नजिकै आइपुग्छन् । सिङगिङ बावल आफ्नै गतिमा बजिरहन्छ । इरिस माटो नजिकै भुईँमा बस्छिन् त्यसपछि तेराउची पनि माटो नजिकै भुईँमा आएर बस्छिन् । उनीहरू तीनै जना ठाडो भएर भुईँमा बस्छन् । तीनै जनाले आफ्नो हात सुल्टो पार्छन् । बवालको धुन बजिरहेको हुन्छ उनीहरू आइरहेको हुन्छ । वरिपरि विभिन्न देशका विदेशी लगायत स्वदेशी बसेर सो प्रत्यक्ष कलाको मञ्चन गरिरहेका हुन्छन् ।
उनीहरू तीनै जना चित्रकारले आफ्नो हात माटोमा छिराएर माटो उठाउँछन् र त्यसलाई सुघछन् । त्यसपछि त्यो माटो हात हुँदै जीउमा दल्छन् । बवालको धुन आइरहेको हुन्छ । उनीहरूले आफू नजिक रहेको चिसो माटो मुख हुँदै शरीरमा पर्ने गरी बिस्तारै दल्ने र पोख्ने काम गर्छन् । उनीहरू आफ्नै सुरुमा हुन्छन् । धुनसँगै केही बेर माटोसँग खेली रहन्छन् । उनीहरूको भनाइमा आफू नजिक रहेको माटोलाई चलाउनु तथा आफूमा लगाउनु वा सुघनु भनेको “जीवित र निर्जीव चीजहरूसँग आत्मालाई मिलाउनु वा प्रकृतिसँगको स्पर्श प्राप्त गर्नु” हो भन्ने अर्थ प्रत्यक्ष मञ्चन गरिएको कलाले जनाउने उनीहरूको भनाइ थियो ।
माटोसँग चल्नु, खेल्नु, रमाउनु वा माटो चलाउँदा चलाउँदै उनीहरू ढल्छन् । सो क्रममा पृथ्वीमा ढल्नुले मानिसको जीवनलाई समेत इङ्गित गरेको थियो । जहाँ हरेक मानिस माटोमा जन्मिछन् । माटोमा हुर्कन्छन् र अन्त्यमा माटोमा नै बिलाउँछन् भन्ने भाव दर्र्शाउथ्यो ।
मानिसको आत्मा बिस्तारै माटोबाट उत्पन्न हुन्छ । माटोमा रमाउँछ । जुन प्रत्यक्ष प्रदर्शनी कलाले मानिसको वास्तविक जीवनलाई चित्रण गर्ने नाटकको मञ्चन तेस्रो अन्तर्राष्ट्रिय चित्रकला प्रदर्शनीको पाँचौँ दिन अर्थात् समापन कार्यक्रमको बिचमा मञ्चन गरिएको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय चित्रकलाका चित्रकारले सो पाँच दिनमा चित्रमा त्रै कोरेनन् । चित्रकलाको कार्यशाला एवं प्रत्यक्ष कला प्रदर्शनी समेत आयोजना गरेका थिए ।
सो प्रदर्शनीको समाप्तिसँगै दर्शकहरूले माटोको महत्त्व एवं आवश्यकतालाई त्रेता युगका राजा रामचन्द्रको पत्नी सिताको जन्म पृथ्वीबाट उत्पत्ति भएको र अन्त्यमा पृथ्वीको आव्हान गरी उनी पृथ्वीभित्र विलीन भएको कुरालाई समेत जोडेर अर्थाउन सकिने तवरको थियो । माटोमा हरेक चिज निर्भर रहने । माटोले उत्पन्न गर्ने देखि लिएर नष्टसमेत गर्ने कुरा सो नाटक हेरेपछि दर्शक प्रतिक्रिया मार्फत सुनिन्थ्यो ।
भगवान् श्रीकृष्णले बाल्यकालमा खाएको माटोले नातामा मामा नामक कंस दानवको होस उठेको कुरा दर्साउने भाव चित्रकारका सो प्रत्यक्ष कला प्रदर्शनीमा पाइन्थ्यो ।
जसरी चित्रकारले कोरेका चित्रले हरेक तवरको अर्थ दर्साउँछ त्यसैगरी सो कला मञ्चनले पृथ्वीमा उत्पन्न र नष्ट हुने सम्पूर्ण भावको सन्देश दिने खालको थियो ।
माटोबाट मानिसको जीवनमा आवश्यक पाँच तत्त्वको उत्पत्ति हुनुका साथै ती तत्त्वको विलीन समेत हुने गर्छ । जसरी माटोको महत्त्व अथाह छ त्यसैगरी चित्रकलाको महत्त्व र भाव पनि अथाह रहेको चित्रकारहरूको भनाइ थियो ।
