अकबरे खुर्सानी, जसलाई हाबानेरो वा गोलभेँडा खुर्सानी पनि भनिन्छ, नेपालका विभिन्न भागमा पाइने एक प्रकारको तिक्खर खुर्सानी हो। यसको नाम ‘अकबरे’ यसले बनाउने गोल आकारका फलहरूबाट आएको हो। यो खुर्सानी आफ्नो तीव्र तिक्खर स्वाद, सुगन्ध, र औषधीय गुणहरूको लागि प्रसिद्ध छ।
रसुवाको उत्तरगया गाउँपालिका वडा नं. १, २ र ३ स्थित डाँडा गाउँ, ठुलो गाउँ सिरूचेतका करिब ८७ जना कृषकहरूले यो व्यवसाय गरेका छन् ।
उतरगया गाउँपालिका र हेफर प्रोजेक्ट नेपालको साझेदारीमा सिडस रसुवाबाट ५५ रोपनी जग्गामा यो खेती गरेर आम्दानी सुरु गरेका छन् ।
उतरगया कृषि तथा पशु उद्यमशीलता विकास परियोजना कार्यक्रम अन्तरगत गाउँपालिकाको तीन वडाका विभिन्न स्थानमा यो खेती बिक्री वितरण सुरु गरेको परियोजना संयोजक गौरव सापकोटाले बताए ।
‘गत जेठ महिनामा लगाएको खुर्सानी हाल पाक्न सुरु गरेको छ’, सापकोटाले भने, ‘बजारमा प्रतिकेजी २ सय ५० देखि ३ सय सम्ममा बिक्री हुने गरेको छ ।’
‘१२ महिना नै फल्ने यो खुर्सानी एउटा बोटबाट एक वर्षमा ४ चोटि बेच्न मिल्ने फल दिन्छ’, उनले भने, ‘अहिले पहिलो लट सुरुवाती चरण भएकाले करिब २ सय केजी बिक्री भएको छ । अब तिज अगाडि ५ सय केजी फल्छ र दसैँ अगाडि १५ सय फल्छ ।’
अकबरे खुर्सानी विशेष गरी नेपालका पहाडी क्षेत्रहरूमा उब्जाइन्छ। यो खुर्सानीलाई खेती गर्न विशेष प्रकारको माटो र जलवायु आवश्यक पर्छ, जुन त्यहाँका पहाडी क्षेत्रमा पाइन्छ।
अकबरे खुर्सानी अत्यन्तै तिक्खर हुन्छ, जसको स्कोविल स्केलमा उच्च स्थान छ। यसको तिक्खरता र सुगन्धले विभिन्न परिकारलाई अद्वितीय बनाउँछ। पोषणको हिसाबले, यसमा भिटामिन सी, भिटामिन ए, पोटासियम, र फाइबर पाइन्छ। साथै, यो एन्टिआक्सिडेन्टहरूमा पनि धनी हुन्छ, जसले शरीरलाई रोग प्रतिरोधक क्षमता प्रदान गर्दछ।
यो खुर्सानी काठमाडौँको दरबार मार्गमा लाग्ने रैथाने बाली बजारमा समेत बिक्री वितरण गरिएको थियो । यसको सहजिकरण गाउँपालिका अध्यक्ष माधवप्रसाद अर्याल आफै लागि परेको थियो जसमा कृषि मन्त्री रामनाथ अधिकारीले समेत अवलोकन गरेका थिए ।
यो खुर्सानी लगाएको ४ वर्षसम्म फल दिने भएकाले एकदमै आयमूलक रहेको उपाध्यक्ष चमेली गुरुङले बताइन् ।
नेपालमा, अकबरे खुर्सानीलाई अचार, चटनी, करी, र सुकुटीमा प्रयोग गरिन्छ। यसको तिक्खरता र स्वादले परिकारलाई अझ स्वादिष्ट बनाउँछ। यो मात्र खाना स्वादिष्ट बनाउने मात्र नभई, स्वास्थ्यका लागि पनि लाभदायक मानिन्छ।
खुर्सानी खेतीमा गरिरहेका कृषक मीनकुमारी पौडेलले हामीलाई गाउँपालिका लगायत संस्थाले आयमूलक यो खुर्सानी खेती लगाउन प्रेरित गरी आर्थिक स्थिति सुधारमा मदत गरेको बताइन् ।
त्यस्तै अर्को कृषकद्वय लालमाया तामाङ, मनिका राई सुवेदी पनि एकै स्वरमा भन्छिन्, ‘यस्तो आम्दानीमूलक अकबरे खुर्सानी खेती गर्न प्रोत्साहन गरेर आम्दानीको श्रोत बनाइदिएकोमा धन्यवाद व्यक्त गर्दे अरूले पनि यो खेती गर्न आग्रह गर्छु ।’
हामी घरभित्रको कामसँगै पैसा आउने काम पनि गर्न पाउँदा धेरै खुसी र आभारी रहेको बताउँछन् ।
अकबरे खुर्सानीमा पाइने क्याप्सेसिन नामक पदार्थले मेटाबोलिज्मलाई तेज बनाउँछ, जसले वजन घटाउन मद्दत गर्छ। यसले पाचन प्रणालीलाई सुधार गर्न र हृदय रोगको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्दछ। साथै, यसको एन्टिआक्सिडेन्ट गुणहरूले शरीरलाई मुक्त कणहरूबाट बचाउँछ।
अकबरे खुर्सानी नेपालको खाद्य संस्कृति र स्वास्थ्यमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसको तिक्खर स्वाद र स्वास्थ्य लाभहरूले यसलाई विशेष बनाएको छ। यसलाई संरक्षण र प्रवर्धन गर्नका लागि थप अनुसन्धान र प्रयास आवश्यक छ।
अकबरे खुर्सानीले नेपालको पहिचान र खानाको विविधतालाई झल्काउँछ, र यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि प्रचलित बनाउन सकिन्छ। यसको अनौठा स्वाद र स्वास्थ्य लाभका कारण यसले भविष्यमा अझै ठुलो महत्त्व पाउने आशा छ।
